Κλοπές και παιδί: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα

Ο λόγος που τα παιδιά κλέβουν και ένας χρήσιμος οδηγός για κάθε γονιό που θέλει να βοηθήσει το παιδί του.

Όταν ένας γονιός διαπιστώσει ότι το παιδί του κρατά πράγματα που δεν του ανήκουν, εύλογα ανησυχεί και προβληματίζεται. Διερωτάται τι έχει πάει λάθος στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του και ανησυχεί αν αυτή η συμπεριφορά του είναι κάτι προσωρινό ή αν θα εξακολουθήσει να αποτελεί στοιχείο της ταυτότητάς του στην υπόλοιπη ζωή του.

Σύμφωνα με το paidiatros.com και τον Δώρα Παπαγεωργίου, Κλινική Ψυχολόγος, πρέπει καταρχάς να επισημάνουμε ότι η κλοπή αποτελεί ένα πολύ συχνό, σύνηθες παράπτωμα της παιδικής και εφηβικής ηλικίας.

Είναι δυνατό να βρούμε στην τσέπη ή στη σχολική τσάντα του παιδιού μας κάποιο αντικείμενο που δεν του ανήκει, ένα μολύβι, ένα σβηστήρι, μια ξύστρα ή ένα κομμάτι από κάποιο παιχνίδι. Μπορεί ακόμα να ανακαλύψουμε ότι το παιδί μας πήρε ένα παιχνίδι από ένα φιλικό ή συγγενικό σπίτι, με σκοπό να το κρατήσει για δικό του ή ότι ο έφηβος γιος μας πήρε κάτι από ένα μαγαζί χωρίς να το πληρώσει.

Γιατί τα παιδιά κλέβουν

Η κλοπή αποτελεί οπωσδήποτε μια προβληματική συμπεριφορά, αλλά οι διαστάσεις της συμπεριφοράς αυτής είναι διαφορετικές ανάλογα με την ηλικία του κάθε παιδιού.

Προσχολική ηλικία - μέχρι την ηλικία των 6 χρονών

Ένα παιδί σ’ αυτή την ηλικία μπορεί συχνά να απλώσει το χέρι του, για να πάρει κάτι που δεν του ανήκει, απλά γιατί του αρέσει. Δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει στο μυαλό του τι σημαίνει «κλέβω». Θέλει απλά να ικανοποιήσει τις δικές του ανάγκες και δε νοιάζεται για τις ανάγκες των άλλων. Βλέποντας για παράδειγμα κάτι ελκυστικό σε ένα κατάστημα θέλει να το αποκτήσει, να το κάνει δικό του. Πολλές φορές το παίρνει, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι πρέπει να το πληρώσουμε. Η έννοια της αξίας, η έννοια του “κοστίζει τόσα”, δεν έχει κανένα νόημα για ένα παιδί. Το μόνο που καταλαβαίνει είναι η ικανοποίηση του δικού του «θέλω», ανεξάρτητα από τις όποιες συνέπειες. Η συμπεριφορά αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι στα παιδιά αυτής της ηλικίας δεν έχουν ακόμη διαμορφωθεί οι έννοιες της ηθικής και της συνείδησης, στοιχεία που θα τα βοηθήσει να ξεχωρίσουν το σωστό από το λάθος. Συνακόλουθα, δεν αντιλαμβάνονται το λάθος της πράξης τους και δε νιώθουν ενοχές γι’ αυτό που κάνουν.

Σημειωτέον ότι στις περισσότερες  περιπτώσεις ένα μικρό παιδί παίρνει πράγματα που η αξία τους είναι μηδαμινή.

Κίνητρα μικρών παιδιών

Πολλές φορές διερωτόμαστε  γιατί ένα μικρό παιδί θέλει να πάρει κάτι που δεν του ανήκει και μάλιστα κάτι χωρίς ουσιαστική αξία. Όπως ήδη αναφέρθηκε, ένα σημαντικό κίνητρο που κρύβεται πίσω από μια τέτοια συμπεριφορά είναι η δική του ικανοποίηση που προέρχεται  από την ικανοποίηση της επιθυμίας του. Ένα άλλο σημαντικό κίνητρο για μια τέτοια συμπεριφορά είναι η έλλειψη αγάπης και προσοχής, είτε γενικά από τους γονείς είτε έστω από ένα γονιό. Επίσης, η απουσία ενός γονιού ή και των 2 γονιών από τη ζωή του παιδιού δυνατόν να το εξωθήσουν προς μια τέτοια συμπεριφορά. Γενικά, μπορεί να συμπληρώνει τις ελλείψεις και τα κενά αυτά με την απόκτηση υλικών αντικειμένων.

Οδηγός για γονείς

Καταρχάς, πρέπει να διερωτηθούμε γιατί το παιδί μας εκδηλώνει μια τέτοια συμπεριφορά. Αποτελεί απλά και μόνο ικανοποίηση της δικής του επιθυμίας;

Μήπως έχουμε και εμείς μερίδιο ευθύνης, γιατί ενδεχόμενα έχουμε αναθέσει ουσιαστικό μέρος της φροντίδας  του σε κάποιους τρίτους;

Μήπως η δική μας παρουσία στη ζωή του είναι φαινομενική;

Σ’ αυτή την ηλικία πρέπει να αντιμετωπίζουμε την κλοπή ως μια πράξη ανωριμότητας και όχι ως προβληματική συμπεριφορά.  Αυτό που εμείς μπορούμε να κάνουμε είναι τα ακόλουθα:

• Να εξηγήσουμε στο παιδί μας, με ήρεμο ύφος και με απλά λόγια, ότι δεν παίρνουμε πράγματα που ανήκουν σε άλλους χωρίς να ζητήσουμε την άδειά τους.
• Να του εξηγήσουμε ότι δεν μπορούμε να παίρνουμε πράγματα από ένα κατάστημα χωρίς να πληρώσουμε στο ταμείο. Για το λόγο αυτό κάθε φορά που θέλει να πάρει κάτι, πρέπει να μας ρωτά, για να κοιτάζουμε στο πορτοφόλι μας, αν έχουμε αρκετά χρήματα, για να το αγοράσουμε.
• Να παρεμβαίνουμε στη λανθασμένη συμπεριφορά άμεσα και αμέσως μετά την εκδήλωσή της και όχι μετά από παρέλευση μεγάλου χρονικού διαστήματος. Για παράδειγμα, ζητούμε από το παιδί να επιστρέψει αμέσως το ξένο αντικείμενο και να ζητήσει συγγνώμη.
• Να συνειδητοποιήσουμε ότι το καλύτερο είναι η πρόληψη και όχι η εκ των υστέρων θεραπεία του προβλήματος. Για παράδειγμα, προετοιμάζουμε το παιδί μας πριν πάμε σ’ ένα κατάστημα, εξηγώντας του ότι μόνο ένα μικρό πράγμα μπορεί να πάρει ή ότι πάμε να πάρουμε κάτι συγκεκριμένο και δεν μπορούμε να πάρουμε οτιδήποτε άλλο.
• Οριοθετούμε σιγά-σιγά τα θέλω του παιδιού μας. Ένα παιδί δεν μπορεί να έχει ότι θέλει και όποτε το θέλει, γιατί τότε γίνεται κακομαθημένο, και, μεταξύ άλλων, πιο εύκολα θα απλώσει το χέρι του, για να πάρει κάτι που του αρέσει.
• Αν αντιληφθούμε ότι ένας πιθανός λόγος εκδήλωσης μιας τέτοιας συμπεριφοράς είναι η δική μας στάση έναντί του παιδιού μας, οφείλουμε να κάνουμε τις αναγκαίες προσαρμογές, έτσι ώστε να αισθάνεται την αναγκαία αγάπη και την προσοχή μας, στοιχείο που θα το βοηθήσει να απεξαρτηθεί από την ανάγκη να παίρνει ξένα αντικείμενα.

Σχολική ηλικία

Κατά τη σχολική ηλικία τα παιδιά αντιλαμβάνονται τι είναι σωστό και τι λάθος. Γνωρίζουν ότι δεν είναι σωστό να παίρνουν πράγματα που δεν τους ανήκουν και ότι δεν μπορούν να πάρουν κάτι από ένα κατάστημα χωρίς να το πληρώσουν.

Γιατί άραγε ένα παιδί αυτής της ηλικίας ν’ αρχίσει να κλέβει, αφού μάλιστα είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται ότι θα έχει συνέπειες γι’ αυτό που κάνει;

Πολλοί είναι οι λόγοι που μπορούν να σπρώξουν ένα παιδί σε μια τέτοια συμπεριφορά. Πιο κάτω αναφέρονται οι πιο συχνές αιτίες που οδηγούν στην κλοπή:

Ανωριμότητα

Το παιδί, παρά τη χρονική του ηλικία, δεν έχει την ωριμότητα να ελέγχει τον εαυτό του σε σχέση με την ικανοποίηση της επιθυμίας του για την απόκτηση ενός πράγματος  με λανθασμένο τρόπο. Ένα ελκυστικό αντικείμενο είναι σε πολλές περιπτώσεις αρκετό, για να το παρασύρει και να ξεχάσει ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος.

Ζήλια

Πολλές φορές ένα παιδί αισθάνεται μειονεκτικά σε σχέση με ένα συμμαθητή ή φίλο του ο οποίος έχει πιο πολλά και πιο όμορφα χρωματιστά μολύβια ή πιο πολλά παιχνίδια. Πολλά παρόμοια συναισθήματα μπορούν να κάνουν ένα παιδί να νιώσει κατώτερο ή αδικημένο και να καταφύγει στην κλοπή.

Σοβαρά οικογενειακά προβλήματα

Ένα σοβαρό  πρόβλημα  στην οικογένεια, όπως για παράδειγμα  η διαδικασία διαζυγίου των γονιών, μπορεί να αναστατώσει ιδιαίτερα ένα παιδί, σε βαθμό που το παιδί αυτό να παρουσιάσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα συμπεριφοράς, όπως είναι η περίπτωση της κλοπής. Με την ενέργεια αυτή επιδιώκει να κάνει αισθητή την αντίδρασή του σ’ αυτό που συμβαίνει στην οικογένεια. Το παιδί πιστεύει πως με τη συμπεριφορά του θα βοηθήσει ή θα αναγκάσει τους γονείς του να ασχοληθούν  με το δικό του πρόβλημα  και να έρθουν πιο κοντά του, ξεχνώντας ή ακόμη αφήνοντας κατά μέρος τα δικά τους προβλήματα.

Παραμέληση

Όταν ένα παιδί νιώσει παραμελημένο, δηλαδή αν θεωρήσει ότι δεν έχει την απαιτούμενη προσοχή  από τους γονείς του, είναι δυνατό να καταφύγει στην κλοπή, με αντικειμενικό σκοπό να αναγκάσει τους γονείς του να το προσέξουν.

Θυμός

Ο θυμός είναι ένα άλλο συναίσθημα το οποίο δυνατόν να οδηγήσει στην κλοπή, αν απευθύνεται προς τους γονείς. Σε μια τέτοια περίπτωση το παιδί μη έχοντας την απαιτούμενη ωριμότητα χρησιμοποιεί την κλοπή ως μέσο εκδίκησης, χωρίς να συνειδητοποιεί τις συνέπειες της πράξης του.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Παιδιά τα οποία δεν έχουν ευκαιρίες να καταφέρουν  πράγματα  στη ζωή τους, που δεν τους δίνονται πρωτοβουλίες, προς τα οποία οι γονείς δε δείχνουν εμπιστοσύνη μπορούν να καταφύγουν στην κλοπή. Στην περίπτωση αυτή η κλοπή χρησιμοποιείται ως μέσο, για να αποδείξουν στον εαυτό τους ότι μπορούν να τα καταφέρουν, έστω και με μια παράνομη ενέργεια.

Ταύτιση

Ένα μικρό παιδί συνήθως θαυμάζει το μεγαλύτερο αδελφό του, τους γονείς του, ένα συμμαθητή του και θέλει πάρα πολύ να τους μοιάσει. Αυτή η ανάγκη μπορεί να το οδηγήσει να κλέψει κάτι που τους ανήκει, γιατί με αυτό τον τρόπο νιώθει ότι έχοντας κάτι δικό τους έχει και ένα κομμάτι από αυτό που θαυμάζει.

Εξαγορά παρέας

Όταν ένα παιδί νιώθει μοναξιά στο σχολικό περιβάλλον και συνακόλουθα έχει έντονη επιθυμία να το κάνουν παρέα, μπορεί να αρχίσει να κλέβει πράγματα, τα οποία στη συνέχεια τα χαρίζει σε διάφορα πρόσωπα, για να εξαγοράζει την παρέα και τη φιλία τους.

Φόβος

Όταν ένα παιδί απειλείται από άλλα μεγαλύτερα παιδιά, είναι δυνατό να αναγκαστεί να κάνει διάφορες κλοπές.

Οδηγός για γονείς

• Η παρέμβαση από τους γονείς πρέπει να γίνει με προσοχή, υπομονή και σταθερότητα.
• Πρέπει να εντοπίσουμε τους λόγους που ώθησαν το παιδί προς αυτή τη συμπεριφορά.
• Πρέπει να διερωτηθούμε για τη δική μας ευθύνη. Δίνουμε αρκετή προσοχή στο παιδί μας; Μήπως είμαστε υπερβολικά χαλαροί και χωρίς όρια; Μήπως είμαστε υπερβολικά υπερπροστατευτικοί, σε βαθμό που να κάνουμε το παιδί να νιώθει ότι δεν αξίζει;
• Το παιδί πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της πράξης του, όπως, για παράδειγμα, να επιστρέψει προσωπικά το ίδιο στο συμμαθητή του τα χρώματα που του έχει κλέψει, ζητώντας παράλληλα συγγνώμη. Γενικά, η στάση μας πρέπει να είναι σταθερή και αυστηρή, χωρίς όμως φωνές και σκηνές ιδιαίτερα μπροστά σε τρίτους. Εξηγούμε στο παιδί και το βοηθούμε να καταλάβει το λάθος της πράξης του.
• Πρέπει να "πληρώσει κάποιο τίμημα", όπως, για παράδειγμα, στέρηση κάποιων από τα προνόμια που του δώσαμε.
• Εμπλέκουμε ενεργά το παιδί σε κάποιες καλές πράξεις, οι οποίες μακροπρόθεσμα θα το βοηθήσουν στην αποδυνάμωση της προβληματικής συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, ενθαρρύνουμε το παιδί να μαζέψει τα παλιά του παιχνίδια ή ρούχα και να τα χαρίσει σε παιδιά που έχουν ανάγκη, του αναθέτουμε μικρές ευθύνες φροντίδας του μικρότερου αδελφού ή της γιαγιάς κ.λπ.
• Παρακολουθούμε διακριτικά την όλη συμπεριφορά του παιδιού σε φιλικά ή συγγενικά σπίτια ή στα μαγαζιά. Δεν αποκλείεται να διαπιστώσουμε ότι συνεχίζει την ίδια συμπεριφορά με νέες κλοπές. Σε μια τέτοια περίπτωση του εξηγούμε χωρίς να φωνάζουμε και χωρίς οπωσδήποτε να ασκούμε βία, πλην όμως σε αυστηρό ύφος, ότι θα αναλάβει την ευθύνη της πράξης του, η οποία θα έχει συγκεκριμένες συνέπειες.
• Δεν αμελούμε να επαινούμε και να επιβραβεύουμε το παιδί μας κάθε φορά που συμπεριφέρεται με θετικό τρόπο και αποφεύγει τέτοιου είδους συμπεριφορές.

Εφηβεία

Στην ηλικία της εφηβείας πολλοί νεαροί μπορεί να αρχίσουν να κλέβουν για εντελώς διαφορετικούς λόγους απ’ ό,τι σε μικρότερες ηλικίες όπως τους ακόλουθους:

• Ένας έφηβος μπορεί να αρχίσει να κλέβει, γιατί επηρεάζεται από τις παρέες του. Σ’ αυτή την ηλικία η παρέα αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα. Συνακόλουθα, ο έφηβος, επιδιώκοντας να γίνει αποδεκτός σε μια παρέα, μπορεί να αρχίσει να κλέβει, γιατί αυτό απαιτεί το “πρότυπο” της συγκεκριμένης παρέας.
• Η αναζήτηση της περιπέτειας μπορεί να σπρώξει ένα έφηβο στην κλοπή.
• Η ανάγκη για σπάσιμο των κανόνων και η περιφρόνηση της εξουσίας αποτελεί ένα πρόσθετο  λόγο που μπορεί να σπρώξει ένα έφηβο σε μια τέτοια συμπεριφορά.
• Η ανωριμότητα  και η χαμηλή αυτοεκτίμηση οδηγούν ένα έφηβο στην κλοπή, ως μέσο απόδειξης της αξίας και της εξυπνάδας του τόσο στον εαυτό του όσο και στους άλλους.
• Πρόσθετα και παρά το γεγονός ότι η πράξη της κλοπής εμπεριέχει κάποιο κίνδυνο, ο κίνδυνος αυτός για κάποιους έφηβους λειτουργεί ως στοιχείο που τους διεγείρει και τους σπρώχνει να τη δοκιμάσουν.
• Ο έφηβος νιώθει συχνά ότι είναι παντοδύναμος, ότι αυτός ορίζει τον εαυτό του, ότι μπορεί να κάνει ό,τι θέλει και όπως θέλει, χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανένα. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο της αίσθησης της παντοδυναμίας, είναι δυνατό ο έφηβος  να οδηγηθεί στην κλοπή.

Οδηγός για γονείς

Η παρέμβαση  από τους γονείς, για να έχει πιθανότητες επιτυχίας, πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή και σταθερότητα  και να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα:

• Όπως και στις προηγούμενες ηλικίες πρέπει να εντοπίσουμε το λόγο που οδήγησε τον έφηβο στην κλοπή.
• Συζητούμε το θέμα μαζί του και απαιτούμε να αναλάβει την ευθύνη της πράξης του, επιστρέφοντας το κλεμμένο αντικείμενο και ζητώντας συγγνώμη.
• Μεριμνούμε ώστε να έχει κάποιες συνέπειες, όπως είναι η στέρηση κάποιων προνομίων (π.χ. εξόδων).
• Ιδιαίτερη σημασία έχουν, όπως προαναφέραμε, οι παρέες του εφήβου. Πρέπει να γνωρίσουμε τις παρέες του και να το βοηθήσουμε να κάνει ο ίδιος καλύτερες επιλογές, χωρίς όμως να προσπαθήσουμε να του επιβάλουμε τις παρέες που εμείς προκρίνουμε.
• Πρέπει επίσης να αξιολογήσουμε και το δικό μας ρόλο όπως τη σχέση που έχουμε με τα παιδιά μας, αλλά και τη μεταξύ μας επικοινωνία, πόσο ποιοτικά παρόντες είμαστε στη ζωή τους και τι εφόδια τους έχουμε δώσει.
• Πρέπει να επισημάνουμε ότι, αν το παιδί, παρά τις δικές μας ενέργειες και προσπάθειες, συνεχίσει να εκδηλώνει τέτοια συμπεριφορά, σε όποια ηλικία και να βρίσκεται, πρέπει να οπωσδήποτε να ζητήσουμε την παρέμβαση κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας.