Αυνανισμός στην παιδική ηλικία

Ένα παιδί μπορεί να αυνανίζεται από μια φορά την εβδομάδα μέχρι και πάνω από είκοσι φορές τη μέρα.

Ο παιδικός αυνανισμός ορίζεται ως η αυτο-διέγερση των έξω γεννητικών οργάνων από το άτομο κατά τα προεφηβικά χρόνια. Πριν από τον 20ο αιώνα, ο ιατρικός κόσμος πίστευε ότι ο αυνανισμός αποτελούσε ένα πρόδρομο στάδιο νευροψυχιατρικών διαταραχών. Στην ψυχοαναλυτική θεωρία του Sigmund Freud (1856-1939),  ο αυνανισμός παρουσιάζεται να συμβάλλει στην εκδήλωση της νευρασθένειας και της υστερίας, να προκαλεί οργανική και ψυχική βλάβη. Ο Felix Gattel (1870-1904), ένας από τους πρώτους μαθητές του Freud, διαπίστωσε πως ο αυνανισμός ήταν αρκετά συχνός στα νεαρά κορίτσια. Έπρεπε ωστόσο να περάσει ένας αιώνας για να αλλάξει η στάση των επαγγελματιών υγείας. Σήμερα, και τα τελευταία τουλάχιστον τριάντα χρόνια, σύμφωνα με τον Δρ. Ανδρέας Κυριάκου, Παιδοενδοκρινολόγος και το paidiatros.com, ο αυνανισμός θεωρείται φυσιολογικό φαινόμενο, ένα φυσιολογικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ωρίμανσης του ατόμου.

Πώς εκδηλώνεται ο αυνανισμός στα παιδιά

Τα παιδιά, όταν αυνανίζονται, μπορεί να παρουσιάζουν συμπεριφορά αντίστοιχη με αυτήν των ενηλίκων, με ερεθισμό των έξω γεννητικών οργάνων και τις αντίστοιχες φυσιολογικές αλλαγές και συνοδά συμπτώματα, όπως ταχύπνοια, εφίδρωση, έξαψη και σύσπαση των μυών. Στα βρέφη και στα νήπια ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν είναι το ίδιο εμφανείς. Πολύ συχνά, η διέγερση των γεννητικών οργάνων δεν προκαλείται με τα χέρια, γεγονός που δυσκολεύει τη διάγνωση. Συχνές εκδηλώσεις στα παιδιά είναι:

• Επεισόδια στερεοτυπικών κινήσεων (λίκνισμα) και στάσεων των κάτω άκρων, με ρυθμική σύσπαση των μηρών.
• Άσκηση πίεσης στην πύελο και στην υπερηβική περιοχή.
• Τρίψιμο της περιοχής των γεννητικών οργάνων στο κάθισμα.

Αυτές οι κινήσεις συνήθως συνοδεύονται ή ακολουθούνται από ταχύπνοια ή άρρυθμη αναπνοή, έξαψη του προσώπου, εφίδρωση, κάποιες φορές από κλάμα ή γογγυσμό, ενώ το παιδί μοιάζει να είναι αποπροσανατολισμένο. Είναι χαρακτηριστικό ωστόσο, το ότι το παιδί δεν παρουσιάζει απώλεια συνείδησης και η συμπεριφορά αυτή διακόπτεται εύκολα εάν προσπαθήσουμε να αποσπάσουμε την προσοχή του παιδιού με κάτι άλλο.

Η συχνότητα και διάρκεια των επεισοδίων παρουσιάζουν μεγάλο εύρος. Ένα παιδί μπορεί να αυνανίζεται από μια φορά την εβδομάδα μέχρι και πάνω από είκοσι φορές τη μέρα. Κάθε επεισόδιο μπορεί να διαρκεί από λεπτά μέχρι ώρες.

Φυσιολογική ψυχοσεξουαλική ωρίμανση και αυνανισμός

Σε αντίθεση με τη διαμόρφωση του σώματος, που, λόγω της απουσίας των ορμονών του φύλου, δεν παρουσιάζει σημαντικές αλλαγές πριν από την εφηβεία, η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του ατόμου αρχίζει από τη βρεφική ηλικία. Από πολύ νωρίς τα παιδιά αρχίζουν να πειραματίζονται. Εξερευνούν το περιβάλλον γύρω τους και το ίδιο τους το σώμα, και, κατά τη διάρκεια της εξερεύνησής τους, ανακαλύπτουν ότι συγκεκριμένα σημεία του σώματός τους τους προσφέρουν ευχαρίστηση. Αναζητώντας το συναίσθημα αυτό, επαναλαμβάνουν τις κινήσεις που διαπίστωσαν ότι τους προσφέρουν ικανοποίηση.

Η εκδήλωση του αυνανισμού παρατηρείται συνήθως μετά την ηλικία των 3 μηνών και πριν από τα 3 χρόνια, με μέση ηλικία εμφάνισης τους 10-11 μήνες. Τα παιδιά μπορεί να συνεχίσουν να αυνανίζονται για τα επόμενα 4 έως 7 χρόνια, με μέση διάρκεια τα 5.5 χρόνια. Ένας αριθμός παιδιών μπορεί να σταματήσει για ένα χρονικό διάστημα και να εμφανίσει την εκδήλωση ξανά αργότερα. Πρέπει να σημειωθεί ότι στις μελέτες και στις αναφορές περιστατικών τα κορίτσια εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα από ότι τα αγόρια. Το φαινόμενο αυτό ωστόσο οφείλεται σε πολιτιστικούς και κοινωνικούς παράγοντες και πιθανώς δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα.

Η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη στην παιδική ηλικία μελετήθηκε σε δείγμα 1114 παιδιών ηλικίας από 2 έως 12 ετών. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής έδειξαν πως τα παιδιά κατά τα προεφηβικά χρόνια εμφανίζουν ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων σεξουαλικής συμπεριφοράς, από τις οποίες η αυτο-διέγερση ήταν η πιο συχνή εκδήλωση. Επιπλέον, παρατηρήθηκε μια αντιστρόφως ανάλογη σχέση της σεξουαλικής συμπεριφοράς με την ηλικία, με τη μεγαλύτερη επίπτωση να παρατηρείται στην ηλικία των 5 ετών για αγόρια και κορίτσια. Μετά την ηλικία αυτή παρατηρείται μείωση των σεξουαλικών εκδηλώσεων. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται πιθανώς στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, το άτομο μαθαίνει να προσαρμόζεται στους κανόνες της κοινωνίας. Τα παιδιά μαθαίνουν να είναι διακριτικά και εκλεκτικά στην εκδήλωση συγκεκριμένων συμπεριφορών.

Τυπικά τα παιδιά αρχίζουν να κρύβονται γύρω στην ηλικία των 2-3 ετών. Κατά την ηλικία αυτή αρχίζουν να αντιδρούν όταν ο αυνανισμός διακοπεί. Τα επεισόδια συχνά συμβαίνουν όταν το παιδί είναι κουρασμένο, όπως όταν επιστρέφει στο σπίτι μετά από τον παιδικό σταθμό ή πριν από τον ύπνο. Όταν ερωτηθούν γιατί το κάνουν αυτό, τα μεγαλύτερα παιδιά απαντούν απλά ότι τους αρέσει, τους προσφέρει ευχαρίστηση. Ωστόσο, όταν οι γονείς παρατηρούν το παιδί τους να αυνανίζεται, κάποιες φορές έχουν την εντύπωση ότι δεν είναι ευχάριστη εμπειρία. Μπορεί να μοιάζει επώδυνη διαδικασία, το παιδί μπορεί να κλάψει, ενώ μπορεί να φαίνεται τρομαγμένο και έκπληκτο. Ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά αυνανίζονται αλλάζει ενώ μεγαλώνουν. Όταν το βρέφος μπορεί να καθίσει, συχνά χρησιμοποιεί ρυθμικές κινήσεις στο πάτωμα, στην καρέκλα, στο κάθισμα στο αυτοκίνητο. Όταν, αργότερα, το παιδί περπατά, συχνά αναζητά ένα μέρος για να κρυφτεί. Μέχρι την ηλικία των 4-5 ετών, το παιδί αντιλαμβάνεται (ή εκπαιδεύεται από τους γονείς του) ότι είναι καλύτερα να αυνανίζεται όταν είναι μόνο του και όχι σε δημόσιους χώρους.

Διάγνωση - Καταστάσεις που συγχέονται με αυνανισμό

Η διάγνωση του αυνανισμού στη βρεφική και παιδική ηλικία είναι, αρκετές φορές, δύσκολη. Αυτό οφείλεται κυρίως στις διαφορετικές εκδηλώσεις που εμφανίζονται κατά τις νεαρές ηλικίες σε σχέση με τις εκδηλώσεις που παρατηρούνται αργότερα κατά την εφηβεία και στους ενήλικες. Οι ρυθμικές κινήσεις των κάτω άκρων και της πυέλου εύκολα μπορεί να παρερμηνευτούν ως επεισόδια σπασμών και να τεθεί η διάγνωση της επιληψίας, δυστονίας ή άλλων κινητικών διαταραχών. Αρκετά συχνά τα παιδιά οδηγούνται σε σειρά αχρείαστων εργαστηριακών εξετάσεων, όπως το εγκεφαλογράφημα και η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, και σε αντιεπιληπτική αγωγή. Μεγάλος αριθμός αναφορών στη βιβλιογραφία επιβεβαιώνουν πως αρκετά παιδιά λαμβάνουν σειρά αντιεπιληπτικών φαρμάκων για χρόνια, μέχρι να τεθεί η διάγνωση του αυνανισμού.

Οι στερεοτυπικές κινήσεις των άκρων και η πίεση στην υπερηβική περιοχή μοιάζουν με εκδηλώσεις παθολογικών καταστάσεων στην κοιλιακή χώρα. Στη λανθασμένη διάγνωση συμβάλλει και το γεγονός ότι το βρέφος ή το παιδί φαίνεται να μην είναι ευχαριστημένο, να δυσανασχετεί κατά τη διάρκεια του επεισοδίου.

Η άγνοια των επαγγελματιών υγείας μπορεί να οδηγήσει σε έντονη ανησυχία των γονέων, αχρείαστη εργαστηριακή διερεύνηση και σε κάποιες περιπτώσεις σε επικίνδυνη για το παιδί θεραπευτική αγωγή. Η ορθή διάγνωση του παιδικού αυνανισμού εξαρτάται από την εγρήγορση του ιατρού και την προσεκτική αξιολόγηση των συμπτωμάτων. Καθοριστικό ρόλο στη διάγνωση έχουν:

1. Η διακοπή του επεισοδίου εάν προσπαθήσουμε να αποσπάσουμε την προσοχή του παιδιού.
2. Η καταγραφή των περιστατικών σε βίντεο.

Συσχέτιση παιδικού αυνανισμού με άλλες καταστάσεις

Μερικές φορές ο αυνανισμός εμφανίζεται ή  η συχνότητά του αυξάνεται ταυτόχρονα με οργανικές βλάβες, όπως σε επιληψία κροταφικού λοβού, μετά από χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο για αντιμετώπιση επιληψίας και κατά τη διάρκεια κυστίτιδας, ουρηθρίτιδας ή δερματίτιδας της περιοχής των έξω γεννητικών οργάνων. Επιπλέον, στα παιδιά, όπως και στους ενήλικες, ο αυνανισμός φαίνεται να αποτελεί μηχανισμό αντιμετώπισης αρνητικών συναισθημάτων. Γι’ αυτό παρατηρείται με μεγαλύτερη συχνότητα στα παιδιά που παρουσιάζουν αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη και σε παιδιά που στερούνται της απαραίτητης προστασίας και φροντίδας. Με μεγαλύτερη συχνότητα παρατηρείται επίσης στα παιδιά με διαταραχές ύπνου.

Η σεξουαλική συμπεριφορά και ο αυνανισμός σε χρόνο και χώρο που δεν αντιστοιχεί στην ηλικία και στο στάδιο ανάπτυξης του παιδιού παρατηρούνται πολύ σπάνια και δεν θεωρούνται φυσιολογικές συμπεριφορές. Τέτοια συμπεριφορά μπορεί να παρουσιάζουν τα παιδιά με νοητική υστέρηση, στα οποία τα στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης παρουσιάζονται σε μεγαλύτερη ηλικία. Από την άλλη, η πρώιμη εμφάνιση σεξουαλικής ορμής, πρώιμης κατανόησης της σεξουαλικής λειτουργίας, συμπεριφοράς που φυσιολογικά παρατηρείται κατά την εφηβεία, και η συσχέτισή της με τον αυνανισμό, εγείρει την υποψία πρώιμης έναρξης της έκκρισης των ορμονών που συμμετέχουν στη σεξουαλική ωρίμανση και πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω.

Πρέπει να τονιστεί ωστόσο ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών που αυνανίζονται δεν υπάρχει οργανική, συναισθηματική ή άλλη διαταραχή. Ο αυνανισμός αποτελεί μια απόλυτα φυσιολογική συμπεριφορά, που δεν προκαλεί καμία σωματική ή ψυχική βλάβη στο παιδί. Οι γονείς μπορούν να αναζητήσουν τη συμβουλή του παιδιάτρου όταν το παιδί τους παρουσιάζει “περίεργη συμπεριφορά”. Η λεπτομερής περιγραφή των περιστατικών, η καταγραφή τους με βίντεο και η διακοπή των επεισοδίων με την απόσπαση της προσοχής του παιδιού θα θέσουν τη διάγνωση του αυνανισμού και θα προληφθεί έτσι η ανησυχία των γονέων. Μόνο τα παιδιά που παρουσιάζουν συμπεριφορά που δεν αντιστοιχεί με την ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού θα πρέπει να παραπέμπονται σε ειδικό ψυχολόγο για να αναζητηθούν και να αντιμετωπισθούν οι λόγοι που το παιδί δεν έχει προσαρμοστεί με τους κοινωνικούς κανόνες. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι γονείς πρέπει να μάθουν να είναι διακριτικοί, να μην εμποδίζουν το παιδί τους, να του αποσπούν τη προσοχή με άλλα ενδιαφέροντα θέματα, όταν αφιερώνει πολύ χρόνο για να αυνανίζεται και να το βοηθήσουν, όταν είναι στην κατάλληλη ηλικία, να κατανοήσει τους κοινωνικούς κανόνες.