Πώς η χρήση κορτιζόνης μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές στα παιδιά

Μάθε επίσης, σε ποιες περιπτώσεις χορηγείται και τι πρέπει να προσέξεις αν το παιδί σου λαμβάνει μακροχρόνια κορτιζόνη.

Πολλοί γονείς στο άκουσμα του ότι τα παιδιά τους πρέπει να λάβουν κορτιζόνη σε οποιαδήποτε μορφή, "τρομοκρατούνται" και συζητούν με το γιατρό τους εάν  μπορούν να  το αποφύγουν. Από την άλλη πολλοί γονείς χορηγούν από μόνοι τους κορτιζονούχα σκευάσματα χωρίς ιατρική συμβουλή. Να είστε σίγουροι ότι αν ο γιατρός σας συστήνει τη χορήγηση κορτιζόνης έχει ήδη εκτιμήσει το ισοζύγιο ωφέλειας - κινδύνου.

Τι είναι η κορτιζόνη;

Κορτιζόνη σύμφωνα με το paidiatroscon, είναι η συνθετική μορφή της κορτιζόλης, μιας στεροειδούς ορμόνης η οποία παράγεται στο φλοιό των επινεφρίδιων (αδένας πάνω από τους νεφρούς). Η έκκριση της ελέγχεται από τον υποθάλαμο, την υπόφυση και τα επινεφρίδια. Αν και είναι ευρύτερα γνωστή ως η ορμόνη του στρες, η κορτιζόλη έχει επίδραση σε ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα και κυρίως στο μεταβολισμό, στο ανοσοποιητικό και κυκλοφορικό σύστημα και γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε πολλές παθήσεις.

Σε ποιες μορφές μπορούμε να την βρούμε την κορτιζόνη;

Η κορτιζόνη υπάρχει σε πολλές φαρμακευτικές μορφές και χορηγείται αναλόγως της ένδειξης.

Μπορεί να χορηγηθεί συστηματικά (από το στόμα ή ενδοφλέβια) και έτσι μπορεί να φτάσει σε όλα τα όργανα,  ή τοπικά (σε μορφή κρέμας, οφθαλμικών/ωτικών σταγόνων, εισπνοών, κλυσμάτων και ενδοαρθρική ένεση).  

Σε ποιες περιπτώσεις χορηγείται η κορτιζόνη;

Η χρήση της κορτιζόνης είναι ευρέως διαδεδομένη και χορηγείται σε ποικίλες παθολογικές καταστάσεις αφού διαθέτει αντιφλεγμονώδη, αντιαλλεργική, αντιπυρετική και ανοσοκατασταλτική δράση.

Οι  κυριότερες ενδείξεις χορήγησης της κορτιζόνης είναι οι εξής:

1. Ενδοκρινικές διαταραχές στις οποίες  ο οργανισμός αδυνατεί να παράξει κορτιζόνη και γι’ αυτό πρέπει να δίνεται έτοιμη από το στόμα (φλοιοεπινεφριδιακή ανεπάρκεια γνωστή και ως νόσος Αddison, χειρουργική αφαίρεση επινεφριδίων)   
2. Βρογχικό άσθμα, λαρυγγίτιδα
3. Αλλεργικά νοσήματα (ατοπική δερματίτιδα)
4. Αυτοάνοσα νοσήματα (ρευματοειδής αρθρίτιδα, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος)
5. Δερματοπάθειες (σοβαρό έκζεμα, ψωρίαση)
6. Γαστρεντερικές παθήσεις (ελκώδης κολίτιδα, νόσος Crohn)
7. Οφθαλμολογικές παθήσεις (αλλεργική επιπεφυκίτιδα, κερατίτιδα)
8. Αιματολογικές διαταραχές
9. Παθήσεις του νευρικού συστήματος
10. Κ.λ.π

Κινδυνεύει το παιδί μου όταν λαμβάνει κορτιζονούχο σκεύαμα;

Η εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών εξαρτάται από την οδό χορήγησης (τοπική ή συστηματική), τη δοσολογία και τη διάρκεια χορήγησης. Επομένως, παιδιά που λαμβάνουν συστηματικά υψηλές δόσεις κορτιζόνης για μεγάλο χρονικό διάστημα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν ανεπιθύμητες ενέργειες. Αντίθετα, σε τοπική χρήση κορτιζόνης είναι σπάνιες οι σοβαρές παρενέργειες, μπορεί όμως να έχουμε τοπικές παρενέργειες (π.χ μυκητίαση στόματος κυρίως μετά τη χρήση εισπνεόμενης κορτιζόνης)

Από τις πιο συχνές παρενέργειες της κορτιζόνης είναι:

• Μυκητίαση (στόματος, κόλπου)
• Λέπτυνση και δυσχρωμία δέρματος, υπερτρίχωση 
• Αύξηση όρεξης και κατ’ επέκταση η αύξηση σωματικού βάρους
• Ευαισθησία στις λοιμώξεις και εξάπλωση μικροβιακών φλεγμονών
• Υπερδιέγερση, αυπνία
• Υπεργλυκαιμία ή απορρύθμιση προϋπάρχοντος σακχαρώδους διαβήτη
• Υπέρταση
• Αναστολή σωματικής ανάπτυξης
• Κατακράτηση ύδατος και ηλεκτρολυτικές διαταραχές
• Οστεοπόρωση
• Πεπτικό έλκος
• Αύξηση ενδοφθάλμιας πίεσης/γλαύκωμα, καταρράκτης
• Καλοήθης ενδοκράνια υπέρταση
• Ιατρογενές σύνδρομο Cushing (κεντρική παχυσαρκία, χαμηλό ανάστημα, μελανίζουσα ακάνθωση, πανσεληνοειδές προσωπείο)
• Αναστολή φλοιοεπινεφριδιακής λειτουργίας δηλ. μειώνεται η παραγωγή κορτιζόλης από τον ίδιο οργανισμό(επινεφρίδια) επειδή ο ασθενής λαμβάνει συστηματικά κορτιζόνη.

Οι περισσότερες από τις ανεπιθύμητες ενέργειες είναι παροδικές και είναι αναστρέψιμες μετά την διακοπή της κορτιζόνης.

Μπορεί να εμβολιαστεί το παιδί μου ενώ παίρνει κορτιζόνη;

Τα περισσότερα εμβόλια μπορούν να γίνουν ακόμα και στα παιδιά που λαμβάνουν μακροχρόνια κορτιζόνη. Τα μοναδικά εμβόλια που αντενδείκνυνται σε μακροχρόνια χορήγηση υψηλής δόσης κορτιζόνης ( 2mg/Kg/μέρα πρεδνιζόνης ή ισοδύναμου αναλόγου για περισσότερο από 2 εβδομάδες) είναι τα εμβόλια για ανεμευλογιά, ιλαρά, ερυθρά και παρωτίτιδα. Επίσης κάποια από τα εμβόλια που χορηγούνται για ταξιδιωτικούς λόγους (π.χ κίτρινου πυρετού, φυματίωσης).

Τα παιδιά που λαμβάνουν τοπικά σκευάσματα κορτιζόνης μπορούν να εμβολιαστούν κανονικά.

Το παιδί μου παίρνει κορτιζόνη γιατί δεν παράγει αρκετή ο οργανισμός του, ισχύει κάτι διαφορετικό;

Τα παιδιά που λαμβάνουν κορτιζόνη σαν θεραπεία υποκατάστασης (δηλ δεν παράγει αρκετή ο οργανισμός τους) δεν έχουν τις παρενέργειες που προαναφέρθηκαν. Μπορούν επίσης να εμβολιαστούν κανονικά.

Παρ’ όλα αυτά είναι πιο ευάλωτα σε περιπτώσεις στρες (π.χ λοιμώξεις) και πιθανότατα θα χρειάζεται να αυξηθεί η δόση της κορτιζόνης τους για την συγκεκριμένη περίοδο.

Μπορεί η χορήγηση κορτιζόνης να επηρεάσει την ανάπτυξη του ύψους;

Από μελέτες που έχουν γίνει σε παιδιά με χρόνια νοσήματα, όπως χρόνιο άσθμα ή νόσο Crohn, που λάμβαναν κορτιζόνη φαίνεται ότι η μακροχρόνια και συνεχής χρήση της μπορεί να επηρεάσει το ανάστημα του παιδιού (περίπου 1,5-2cm στο τελικό ανάστημα). Γι’ αυτό, ο παιδίατρός σας θα πρέπει να ελέγχει το ύψος του παιδιού σας τακτικά.

Πολλά παιδιά παίρνουν κορτιζόνη σε νεφελοποιητή για την πρόληψη και θεραπεία του βρογχικού άσθματος.  Στα παιδιά αυτά έχει παρατηρηθεί μια πρόσκαιρη μείωση στην ανάπτυξη του ύψους αλλά αυτό που έχει επιβεβαιωθεί είναι ότι το τελικό ύψος των παιδιών αυτών δεν επηρεάζεται από την μακροχρόνια χρήση της κορτιζόνης με νεφελοποιητή.  

Επίσης, σημαντική είναι η πρόληψη της οστεοπόρωσης και για το λόγο αυτό μπορεί ο γιατρός σας να σας ζητήσει να κάνετε εξειδικευμένες εξετάσεις ή να σας χορηγήσει συμπλήρωμα ασβεστίου/βιταμίνης D.

Πώς επηρεάζει η κορτιζόνη το ανοσοποιητικό σύστημα-άμυνα του οργανισμού του παιδιού μου;

Το παιδί που λαμβάνει μακροχρόνια υψηλή δόση κορτιζόνης είναι πιο ευάλωτο στις λοιμώξεις. Επίσης υπάρχει πιθανότητα αναζωπύρωσης μιας λανθάνουσας λοίμωξης (όπως ο έρπητας ζωστήρας, φυματίωση), δηλαδή ένα μικρόβιο που μπήκε πριν από καιρό στον οργανισμό και κοιμάται χωρίς να προκαλεί πρόβλημα, μετά την χορήγηση κορτιζόνης μπορεί να ξυπνήσει και να κάνει συμπτώματα.

Τι πρέπει να προσέχω αν το παιδί μου λαμβάνει μακροχρόνια κορτιζόνη;

Η κορτιζόνη είναι προτιμότερο να λαμβάνεται μετά τα γεύματα για αποφυγή γαστρικού έλκους.

Είναι σημαντικό τα παιδιά να περιορίσουν τροφές πλούσιες σε λιπαρά, σάκχαρο και αλάτι.

Ενθαρρύνετε τα παιδιά για σωματική άσκηση.

Να είστε συνεπείς με τα εμβόλια των παιδιών σας και με την υγιεινή των χεριών.

Αποφεύγετε τους κλειστούς χώρους με συνωστισμό.

Μετά από κάθε χρήση εισπνεόμενης κορτιζόνης πρέπει να γίνεται καλό πλύσιμο του στόματος με νερό για αποφυγή μυκητίασης στόματος.

Κατά τη χορήγηση κορτιζόνης τοπικά στο δέρμα συνιστάται η αποφυγή έκθεσης στον ήλιο για αποφυγή δυσχρωμίας δέρματος.

Ο παιδίατρος σας γνωρίζοντας τις πιθανές παρενέργειες θα έχει σε συνεχή έλεγχο το παιδί σας με τακτική μέτρηση σωματικού βάρους, ύψους, αρτηριακής πίεσης, γλυκόζης. Πιθανώς να προγραμματίσει οφθαλμολογικό έλεγχο, να σας δώσει οδηγίες διατροφής ή και συμπλήρωμα ασβεστίου/βιταμίνης D με σκοπό την πρόληψη οστεοπόρωσης.  

ΜΗΝ διακόπτετε ποτέ απότομα την κορτιζόνη που λαμβάνει μακροχρόνια το παιδί σας. Η διακοπή κορτιζόνης που λαμβάνεται από το στόμα για περισσότερο από 5 μέρες πρέπει να γίνεται σταδιακά και πάντα κατόπιν οδηγιών του παιδιάτρου σας.

Άνδρια Φραντζέσκου, Κατερίνα Γρηγορίου, Ιωάννα Σαουρή, Ειδικ. Παιδίατρος