Εγωισμός: Προτέρημα ή μειονέκτημα;

Παραχωρούμε πάντα τη θέση μας στους άλλους; Ή, από την άλλη πλευρά, βάζουμε τον εαυτό μας πάντα σε προτεραιότητα; Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να πορευτούμε στη ζωή μας;  

Ο εγωισμός είναι πράγματι ένα κακό χαρακτηριστικό που πρέπει να καταπιέσουμε σε εμάς και τα παιδιά μας, όπως μας μάθαιναν οι μαμάδες και οι γιαγιάδες μας όταν ήμασταν μικροί; Είχαν δίκιο; Τελευταία ακούμε συχνά -και πολύ σωστά- τους ειδικούς να μας προτρέπουν να γίνουμε εγωιστές, να σκεφτούμε τον εαυτό μας, να τον ακούσουμε, να του δώσουμε τη δυνατότητα να διασκεδάσει, να τον ευχαριστήσουμε... Και έτσι θα πρέπει να κάνουμε. Έχουν αλλάξει άλλωστε και οι εποχές, η επιτυχία είναι κάτι θεμιτό, χρειάζεται δυναμικό προφίλ, οπότε έχουν αλλάξει και οι άνθρωποι, που κάποτε έπρεπε να είναι μόνο χαμηλών τόνων και να αποφεύγουν ακόμα και να διεκδικούν. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να ασπαστούμε έναν άκρατο εγωισμό, να αρνηθούμε όλους τους άλλους και να περάσουμε μπροστά από όλο τον κόσμο... Χρειάζεται να βρούμε το μέτρο, να αναζητήσουμε τη χρυσή τομή.

Το τέλος της γενναιοδωρίας;
Το μοντέλο της γυναίκας-μάνας που γίνεται θυσία για να προσφέρει στα παιδιά και την οικογένειά της βάζοντας τον εαυτό της τελευταίο στη λίστα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες της έχει πια -ευτυχώς- περάσει στην ιστορία. Κάποτε ήταν φυσικό και αναμενόμενο να υποφέρουμε και να θυσιαζόμαστε για τους άλλους. Όχι πια. Γνωρίζουμε ότι, ακόμα κι αν έχουμε οικογένεια ή υποχρεώσεις, πρέπει να φροντίζουμε τον εαυτό μας, να τον θέτουμε ως προτεραιότητα, να ξεκουραζόμαστε, να διασκεδάζουμε... Παρ’ όλα αυτά, οι ενοχές σε πολλές περιπτώσεις -εξαιτίας μιας παλαιομοδίτικης νοοτροπίας- παραμονεύουν ακόμη και μας κάνουν να νιώθουμε ότι δεν προσφέρουμε αρκετά και ότι κάνουμε πολλά λάθη. Πιστεύουμε ότι θα μας αγαπάνε περισσότερο τα παιδιά και ο σύζυγός μας επειδή τους φροντίζουμε και θυσιαζόμαστε γι’ αυτούς. Προφανώς σκεφτόμαστε λανθασμένα. Δεν πρόκειται για πραγματική γενναιοδωρία, αλλά για μία εσφαλμένη εντύπωση για την αγάπη και τη φροντίδα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να περιποιούμαστε την οικογένειά μας ή να βοηθήσουμε, για παράδειγμα, έναν φίλο που έχει οικονομική ανάγκη ή που είναι άρρωστος και μπορούμε να του σταθούμε. Πρέπει, όμως, να ανακαλύψουμε αν πράγματι θέλουμε αλτρουιστικά ή νιώθουμε την ανάγκη να βοηθήσουμε χωρίς να βάζουμε τον εαυτό μας σε δεύτερη μοίρα, ή αν το κάνουμε επειδή νιώθουμε υποχρεωμένοι, έχουμε ενοχές, αναγκαζόμαστε, πιστεύουμε ότι πρέπει να θυσιαστούμε κ.λπ. Χρειάζεται, δηλαδή, να αναρωτηθούμε αν ακούμε τα συναισθήματά μας και παράλληλα αν νιώθουμε ευτυχισμένοι με τα όσα κάνουμε, ζούμε, προσφέρουμε κ.λπ.

Παιδιά: Οι μεγαλύτεροι εγωιστές
Τα παιδιά έχουν ούτως ή άλλως μια εγωκεντρική τάση, επειδή βλέπουν τα πράγματα μόνο από τη δική τους οπτική γωνία και δεν μπορούν να αντιληφθούν την ξεχωριστή ύπαρξη του άλλου, αλλά και τα συναισθήματα που μπορεί να έχει κάποιος άλλος άνθρωπος. Έτσι, στην αρχή της ζωής τους εκφράζουν απόλυτα τις επιθυμίες τους και απαιτούν την άμεση ικανοποίησή τους. Επίσης, δεν μοιράζονται με άλλους και δεν αντιλαμβάνονται την ιδιοκτησία του άλλου. Σιγά-σιγά, όμως, καθώς μεγαλώνουν, μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα, τόσο τα δικά τους όσο και των άλλων. Και τότε έρχεται η ώρα των γονιών και των δασκάλων να τους μάθουν -μέσω ήρεμων συζητήσεων και παραδειγμάτων- την έννοια της κοινωνικότητας και ότι δεν μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν την ώρα που θέλουν, αδιαφορώντας για τους άλλους. Στόχος θα πρέπει να είναι να καταλάβουν ότι ακριβώς όπως εκείνα επιθυμούν κάποια πράγματα, έτσι ακριβώς επιθυμούν και οι υπόλοιποι. Φυσικά τα παιδιά χρειάζεται να μπορούν να δράσουν ελεύθερα στο ασφαλές κοινωνικό πλαίσιο των συνομηλίκων τους, χωρίς να υφίστανται μεγάλες πιέσεις από τους γονείς. Τα παιδιά βοηθούνται πολύ από τους κανόνες, κάποιοι από τους οποίους μπορεί να είναι οι εξής: ➜Τα παιχνίδια σε έναν κοινόχρηστο χώρο ανήκουν σε όλους και τα μοιράζονται ισόποσα. ➜Στο σπίτι ή μεταξύ δύο φίλων, όπου το κάθε παιχνίδι ανήκει σε κάποιον, θα παίξει ο καθένας με το δικό του και στη συνέχεια θα συμφωνήσουν το πότε θα τα ανταλλάξουν. Όσον αφορά τους καβγάδες, τα παιδιά θα πρέπει να θυμούνται ότι: Δεν χτυπάμε ποτέ κανέναν και δεν αφήνουμε κανέναν να μας χτυπήσει (π.χ. προστατευόμαστε προτάσσοντας τα χέρια μας ή απευθυνόμαστε σε κάποιον μεγαλύτερο).

Είναι κακός ο εγωισμός;
Έχουμε μεγαλώσει μαθαίνοντας ότι ο εγωισμός είναι κακό πράγμα. Κι αυτό επειδή θεωρούμε ότι ο εγωιστής είναι ένας άνθρωπος που ασχολείται με τον εαυτό του, αδιαφορώντας για τους άλλους και πατώντας επί πτωμάτων για να κάνει αυτό που θέλει. Η κακή μάλιστα πλευρά του εγωισμού συνοδεύεται και από άλλα χαρακτηριστικά (π.χ. αλαζονεία, ανηθικότητα), που τον καθιστούν αχαλίνωτο. Και σε αυτή την υπερβολική έκφανσή του είναι πράγματι κάτι κακό και χρειάζεται να τιθασευτεί, αφού εκτός από τους άλλους ο υπερβολικά εγωιστής είναι πιθανό να βλάψει και τον εαυτό του, μένοντας τελικά μόνος. Από την άλλη, όμως, όταν νοιαζόμαστε για τον εαυτό μας, τον φροντίζουμε, τον βάζουμε σε προτεραιότητα κ.λπ., σίγουρα δεν κάνουμε κάτι κακό. Ο στόχος μας, δηλαδή, δεν πρέπει να είναι να τραβήξουμε όλη την προσοχή επάνω μας, αλλά να ακούμε τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας, ώστε να είμαστε σε επαφή με τον εαυτό μας. Πρέπει να φερόμαστε στον εαυτό μας όπως θα φερόμασταν στους άλλους και να τον φροντίζουμε όπως τους άλλους. Για να το καταφέρουμε αυτό, χρειάζεται να κάνουμε συνεχή ενδοσκόπηση, για να συνειδητοποιούμε πότε πράττουμε σωστά φροντίζοντας τον εαυτό μας και παράλληλα σεβόμενοι τους άλλους και πότε όχι.

Για να γίνει ο εγωισμός προτέρημα
Οι παρακάτω συμβουλές θα μας βοηθήσουν να βρούμε τη χρυσή τομή, ώστε να ισορροπήσουμε ανάμεσα στην προσοχή που δίνουμε στον εαυτό μας και σε εκείνη που αφιερώνουμε στους άλλους. Έτσι χρειάζεται:

➜ Να ακούμε τον εαυτό μας
Αφιερώνουμε από τρία λεπτά, τρεις φορές την ημέρα, για να ρωτήσουμε σιωπηλά τον εαυτό μας: «Πώς πάει; Όλα καλά;». Είτε η απάντηση είναι θετική είτε αρνητική, μπορούμε να βγούμε κερδισμένοι. Αν νιώθουμε χαρούμενοι και πλήρεις, θα βιώσουμε εντονότερα το θετικό αυτό συναίσθημα, ενώ αν νιώθουμε στενοχώρια, θυμό κ.λπ., μπορούμε να δουλέψουμε μέσα μας τα όσα αισθανόμαστε, ώστε να καταφέρουμε να τα αφήσουμε πίσω μας.

➜ Λέμε «κι εγώ επίσης»
Αυτό σημαίνει ότι δεν θέτουμε τον εαυτό μας συνέχεια στην υπηρεσία των άλλων, αλλά τον βάζουμε και αυτόν στο προσκήνιο, ειδικά όταν πρόκειται για κάτι που θα πρέπει να επιλέξουμε (π.χ. πού θα βγούμε να διασκεδάσουμε, πού θα πάμε διακοπές, πώς θα ολοκληρωθεί κάποια δουλειά στο γραφείο).

➜ Λέμε «όχι» πού και πού
Δεν είναι πάντα και για όλους τόσο εύκολο να αρνηθούμε μία επιπλέον δουλειά που μας αναθέτουν στο γραφείο ή να αντιδράσουμε σε μία συμπεριφορά που δεν μας αρέσει. Να θέσουμε δηλαδή τα όριά μας. Αν φοβόμαστε τη σύγκρουση, πιθανώς μπερδεύουμε τη διαφωνία με τη διακοπή μίας σχέσης. Όταν εκφράζουμε την άρνηση ή τη δυσαρέσκειά μας, δεν σημαίνει ότι θα χαλάσουμε τη σχέση με τους γύρω μας. Αντίθετα, αν λέμε ξεκάθαρα ναι ή όχι, ανάλογα με το τι θέλουμε ή τι μπορούμε, θα παρατηρήσουμε ότι οι άλλοι θα μας αντιμετωπίζουν με περισσότερο σεβασμό.

➜ Εκφράζουμε τον θυμό μας τη σωστή στιγμή και με τον κατάλληλο τρόπο
Χωρίς να κρίνουμε τον συνομιλητή μας, μπορούμε να εκφράζουμε ήρεμα τον θυμό μας. Δεν είναι εύκολο. Ο στόχος είναι να δείχνουμε τη δυσαρέσκειά μας με μετρημένο τρόπο και κυρίως απευθυνόμενοι στο κατάλληλο πρόσωπο (αυτό με το οποίο έχουμε θυμώσει).

Εγωιστές γεννιόμαστε ή γινόμαστε;
Υπάρχει η έμφυτη τάση (μηχανισμός επιβίωσης) να βάζουμε τον εαυτό μας στο κέντρο των πραγμάτων και σε κάποιους ανθρώπους -λόγω ιδιοσυγκρασίας- είναι πιο έντονη. Στην πορεία, όμως, το χαρακτηριστικό της υπερβολικής αγάπης και αφοσίωσης στον εαυτό αναπτύσσεται, εκτός από την ιδιοσυγκρασία, και μέσα από τα πρότυπα και την κοινωνικοποίηση.