Το ευχαριστώ του Δημήτρη Λιγνάδη για τις Βάκχες

Με ένα πολύ συγκινητικό μήνυμα στο facebook ο Δημήτρης Λιγνάδης ρίχνει την αυλαία της πιο πολυσυζυτημένης παράστασης του καλοκαιριού.

Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης, μα πάνω απ΄όλα δάσκαλος, με ένα post στο facebook επέλεξε να πει ευχαριστώ δημόσια σε όσους στήριξαν την παράσταση. Μάλιστα επέλεξε να ανεβάσει μαζί και μια κριτική από την ελληνική εφημερίδα " Η Εφημερίδα των Συντακτών" του Γρηγόρη Ιωαννίδη. Ο Δημήτρης Λιγνάδης δεν παρέλειψε να σχολιάσει με το δικό του τρόπο το γεγονός ότι η παράσταση και η επιλογή του να πρωταγωνιστήσει ο Σάκης Ρουβάς δέχθηκε δριμεία κριτική, ενώ συγκινημένος σημείωσε ότι δεν θα είναι πια δάσκαλος στο Εθνικό Θέατρο όπου δίδασκε τα τελευταία 13 χρόνια. Το σημείωμα του Δημήτρη Λιγνάδη μοιάζει σαν να κλείνει ένας κύκλος στην πορεία του και να ανοίγει κάποιος άλλος.

Διαβάστε τι έγραψε: "Δεν συνηθιζω να κοινοποιω εδω, κρισεις, κριτικες, σχολια και λοιπα δημοσιευματα για τη δουλεια μου. Εκανα μια/δυο εξαιρεσεις για τις "ΒΑΚΧΕΣ" μας. Αναρτω την συγκεκριμενη κριτικη, ευχαριστωντας ολους-συντελεστες και μη- που,σε πεισμα πολλων, πιστεψαν σε τουτη την παρασταση και δουλεψαν με αυταπαρνηση και τολμη για αυτην!Περιοδευσαμε σε ολη,σχεδον,την Ελλαδα,συγκινημενοι καθε φορα απο τον αριθμο και τον... ρυθμο του κοσμου που προσηλθε! Εμειναν 2 παραστασεις στο ΗΡΩΔΕΙΟ (18 ΚΑΙ 19/9). Ας μου επιτραπει να τις αφιερωσω στους, ανα την...θεατρικη επικρατεια, μαθητες μου. Καθως και στους τωρινους σπουδαστες της σχολης του Εθνικου θεατρου,που (μετα απο δεκατρια συναπτά ετη διδασκαλιας) δε θα με εχουν κοντα τους. ΚΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ, παιδια! ΑΙΕΝ ΥΨΙΠΕΤΕΙΝ!!!"

Αναλυτικά η κριτική του Γρηγόρη Ιωαννίδη:

Πέρα από το «σκάνδαλο» Ρουβά, ο Λιγνάδης έκανε μια εντυπωσιακή παράσταση
Απλή στη δομή και σύνθετη στην απόδοση, καινοφανής στα μέρη και ακαδημαϊκή στο σύνολο, μελετημένη στο υπόβαθρο και ανάλαφρη στην επιφάνεια.

Απλή στη δομή και σύνθετη στην απόδοση, καινοφανής στα μέρη και ακαδημαϊκή στο σύνολο, μελετημένη στο υπόβαθρο και ανάλαφρη στην επιφάνεια. Με συντελεστές που απέχουν τόσο όσο η Πατεράκη από τον αξιοπρεπέστατο Ρουβά και που όμως συνεργάζονται αρμονικά στο παράξενο πάτσγουορκ τεχνικής και υφολογίας. Με έναν μαγικό τρόπο, το σχόλιο στο αρχαίο κείμενο έγινε θεατρικό κτήμα τού σήμερα

Επιασα κι εγώ τον εαυτό μου να σκανδαλίζεται ελαφρά με την εμφάνιση του Σάκη Ρουβά, αλλά μόνο στα πρώτα λεπτά της παράστασης. Προς τιμήν της, ούτε εγώ ούτε κανένας από τους θεατές της μπορούσαν στη συνέχεια –καθηλωμένοι στον ρυθμό, προσηλωμένοι στον στόχο της– να θυμηθούν τη συζήτηση που προηγήθηκε.

Και γιατί να το κάναμε άλλωστε; Θα ήταν μίζερος όποιος επιχειρούσε να χαρακτηρίσει την παράσταση από τα πριν και μόνο με βάση την παρουσία του ποπ καλλιτέχνη. Το όλον χαρακτηρίζεται συνήθως από τον σκηνοθέτη και τους συνεργάτες του στην πράξη. Ποιος αρνείται ότι ο Δημήτρης Λιγνάδης και οι υπόλοιποι διαθέτουν τα εχέγγυα για μια παράσταση συνόλου, θέσης, άποψης και ήθους; Και ποιος τέλος πάντων μπορεί να αρνηθεί πως ο ίδιος ο Ρουβάς είχε μια αξιοπρεπέστατη παρουσία (δείγμα τού τι σημαίνει διδασκαλία ηθοποιού αλλά και ομαδική δουλειά θιάσου) ως Διόνυσος;

Ομως πρέπει να το παραδεχτώ εξαρχής: με ή χωρίς τη σκανδαλολογία που προηγήθηκε, η ίδια η παράσταση των «Βακχών» τοποθετείται μέσα μου στην πρώτη κατηγορία παραστάσεων των τελευταίων χρόνων. Απλή στη δομή και σύνθετη στην απόδοση, καινοφανής στα μέρη και ακαδημαϊκή στο σύνολο, μελετημένη στο υπόβαθρο και ανάλαφρη στην επιφάνεια. Με συντελεστές που απέχουν τόσο όσο η Πατεράκη από τον Ρουβά και που όμως συνεργάζονται αρμονικά στο παράξενο πάτσγουορκ τεχνικής και υφολογίας. Τέλος, με τον μαγικό τρόπο με τον οποίο μια παράσταση από σχόλιο σε αρχαίο κείμενο γίνεται θεατρικό κτήμα τού σήμερα.

Και αυτά παρόλο που είδα την παράσταση στο θέατρο των Βριλησσίων, ανάμεσα σε ένα ετερόκλητο κοινό, χωρίς… φώτα –η κονσόλα χάλασε λίγο μετά την έναρξη– και ασφαλώς μήνα φθινοπωρινό, που το βάρος της περιοδείας πέφτει βαρύ στους ώμους των συντελεστών. Και χωρίς να αμφιβάλλω πως –πιστή στο πνεύμα της γραμμής που ακολουθεί ο Λιγνάδης στο αρχαίο δράμα- αυτό που είδαμε υπήρξε μια ερμηνευτική απόδοση, διασκευασμένη για χάρη της ουσιαστικότερης προσέγγισης του έργου, κομμένη και ραμμένη σε σημεία που θα προκαλούσαν την απορία ή την απομάκρυνση του κοινού. Παραδόξως μάλιστα δεν υπήρξε ούτε αυτή η «μεγάλη κεντρική ιδέα» για τις Βάκχες. Εδώ έχουμε τη μάλλον κοινή (και για να λέμε την αλήθεια περισσότερο τεκμηριωμένη φιλολογικά) άποψη για τη βακχεία και τη λατρεία, που θέλει τον Διόνυσο τελετάρχη της απελευθερωτικής μέθης, παντοδύναμο ανθρωπομπαίχτη, ηθικά ουδέτερο κι ακατάληπτο.

Το αγαλματένιο σώμα του Ρουβά

Αν κάπου εντυπωσιάζει η παράσταση είναι πρώτα πρώτα στις καθαρές γραμμές, που τις διατηρεί ακόμα και όταν με εντυπωσιακό τρόπο διαχέει τη μια αισθητική φόρμα μέσα στην άλλη. Στην έντασή της, ασφαλώς. Και βέβαια στην πίστη της για ό,τι κάνει. Εδώ υπάρχουν τα πάντα, σε έναν ελεύθερο χώρο ανταλλαγής και συνομιλίας, ένα ανακάτεμα ρυθμών (μέχρι και rnb) που, όπως θα περιμέναμε σε κάτι βακχικό, προκαλεί την εσωτερική, ανακλαστική ευφορία μας. Ακόμα και αν τρέχει από κάτω ολόκληρη ανάλυση. Ας σταθώ γι’ αυτό λίγο στην εισαγωγή της. Τι βλέπουμε; Μια καλή κυριούλα μπαίνει από τα πλάγια ψέλνοντας το «Νυμφίος έρχεται». Απλώνει γύρω γύρω στη σκηνή τα σεμεδάκια της, με υπόγεια συγκίνηση και χιούμορ, με απλή, λαϊκή κι αμόλευτη πίστη. Ετσι προσδιορίζεται ο χώρος της σκηνής: με το εργόχειρο μιας λαϊκής τέχνης για θρησκευτικούς σκοπούς. Για ένα λειτουργικό δράμα, μια λιτανεία του μυστικού.

Και μετά μπαίνει η σκοτεινή μορφή ενός ιεροφάντη, σαν κοινού αναρριχητή της ΔΕΗ. Σκαρφαλώνει και ανοίγει το φως στον στύλο στη σκηνή. Από τα μεγάφωνα ακούγεται βόμβος από μύγες. Είναι, μας λέει, ο νέος θεός από την Ανατολή. Που θα πάρει μπροστά μας τη μορφή ανθρώπου. Ο χορός των Βακχών μπαίνει αλαφιασμένος και αγγελοκρουσμένος, πέφτει πάνω του, τον γδύνει ή τον αποκαλύπτει εν τη δόξη του. Το αγαλματένιο σώμα του Ρουβά βρίσκεται τώρα στη σκηνή, σαν επιχείρημα εκμαυλισμού των μαζών, σαν κάτι ιδιαίτερο, με τη δική του κοσμική ακτινοβολία και τη δική του απόλυτη κι άρρητη δόξα. Καταλαβαίνει κανείς καλά τον Λιγνάδη: μέσα σε έναν κόσμο θεάτρου και θεάτρου στο θέατρο, σε έναν κόσμο παιχνιδιού και μεταμόρφωσης, κεφάτης κι άγριας ανισσοροπίας χρειάζεται κάτι που να υπάρχει αληθινά, που να είναι. Το σώμα του Ρουβά είναι, πέρα από το θέατρο που τον εκθέτει, μια συμπαγή οντότητα. Η δική του ελευθερία είναι πλατιά, περιλαμβάνει όλες τις φυλές και τις τάξεις του ανθρώπου. Η θύμησή του βρίσκεται στη μουσική (της Αφρικής) και στην αποδομιστική ελευθερία του σώματος όταν συσπάται στον ρυθμό της.

Είδωλο λαμπρό και σκοτεινό. Είναι λογικό να προκαλεί μαζί έλξη και απώθηση. Ο βόμβος των μυγών ηχεί στα αυτιά μας όχι σαν οίστρος, αλλά και σαν ερχομός του Αντίχριστου. Και αληθινά, παρά τις ομοιότητες και τις τελεστικές συνηχήσεις, μήπως ένας μέρος του Διόνυσου δεν βυθίστηκε από τον χριστιανισμό στο θεομίσητο Αλλο, στο σκότος και την κατάρα του ανθρώπινου βυθού; Αναρωτιέμαι αν ο μαγικός κύκλος από τα σεμεδάκια δεν φτιάχνεται ενδόμυχα για να προστατέψει τους θεατές από τα δαιμόνια.

Νομίζω πως στην επιτυχία πρέπει να αναφερθούν πολλοί. Πρώτος ο μεταφραστής, ο Γιάννης Λιγνάδης. Το δικό του σημείωμα για τη μετάφραση μπορεί να διαβαστεί και σαν οδηγός της σκηνοθεσίας. Τέτοια ταύτιση στόχων είναι σπάνια. Η μετάφρασή του μπορεί να κινηθεί σε τρία επίπεδα: μεταφέρει το πρωτότυπο, το μεταφράζει σε διαυγή δημοτική και –αυτό το σπάνιο– το ερμηνεύει πραγματολογικά. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ο κόσμος νιώθει ότι πλησιάζει πάλι το παλίμψηστο του αρχαίου δράματος.

Επειτα έρχεται ο μουσικός και διαμορφωτής του ηχητικού σύμπαντος της παράστασης, Γιώργος Πούλιος. Η μουσική του κινεί και ολοκληρώνει την εικόνα. Και, τέλος, είναι το μυστηριώδες εικαστικό περιβάλλον της Εύας Νάθενα: κατορθώνει να δημιουργήσει με απλά μέσα τον κυκλικό κόσμο φθοράς και αναδημιουργίας.

Συντελεστές σε κάτι ξεχωριστό

Τα εύσημα πάνε βέβαια και στους ηθοποιούς. Για τον Σάκη Ρουβά νομίζω ήδη κατέθεσα την άποψή μου. Διαλέχτηκε ως περφόρμερ για να επιδώσει στην παράσταση το μη θεατρικό. Είναι αρκετά ικανοποιητικός όταν παίζει συνειδητά τον Διόνυσο, είναι όμως απόλυτα λειτουργικός όταν ασυνείδητα παρουσιάζει τον εαυτό του. Δεν προσποιείται ότι ξέρει πώς είναι να σε λατρεύουν σαν θεό.

Νομίζω ότι όλοι οι συντελεστές κατάλαβαν ότι συμμετείχαν σε κάτι ξεχωριστό. Η Ρούλα Πατεράκη έδωσε έναν σημαντικότατο, μπεκετικό στη μορφή, Τειρεσία, παρέα με τον εξαιρετικό, αρχικά κινητικό και χυμώδη, τελικά καθηλωμένο, Κάδμο του Γιάννη Καρατζογιάννη. Ο Πενθέας του Δημήτρη Πασσά συγκλονιστικά «αδύναμος» δίπλα στον Διόνυσο – είναι κάτι πολύτιμο να παίζει κάποιος την εξαφάνισή του.

Ο Δημήτρης Λιγνάδης παρουσιάζει σε ένα μονόλογο και μόνο την κατάρτιση που διαθέτει ένας αληθινός ηθοποιός αρχαίου δράματος – για όσους ξεχαστήκαμε να χαζεύουμε τον Ρουβά. Και το φινάλε έρχεται με την αποστομωτική εμφάνιση της Μαρίας Κίτσου σαν αλλοπαρμένης και μοιραίας Αγαύης. Το θέατρό μας έχει προχωρήσει πολύ για να μπορεί να παρουσιάζει ένα τέτοιο πλάσμα.

Οπως έχει προχωρήσει, για να παρουσιάζει με τέτοιο καταπληκτικό τρόπο την ομαδική βακχεία στον Χορό των νέων κοριτσιών. Είναι αληθινά συναρπαστικές, καθώς μεταδίδουν η μια στην άλλη κίνηση και ορμή. Με έναν τρόπο κατορθώνουν να γίνουν οπαδοί μιας αίρεσης, μιας σέχτας που μοιάζει απόκοσμη και απελευθερωτική, στα βήματα της πανανθρώπινης ισότητας του ένστικτου και του πόθου. Στο τέλος τέλος αυτό είναι ένα από τα διδάγματα του έργου: η ανακάλυψη της εσωτερικής ετερότητας, του Αλλου που κρύβουμε μέσα μας, ώστε μέσω αυτού να συναντήσουμε τον Αλλο απέναντί μας.