Γιατί μας αρέσουν τα junk food κι όχι τα φρούτα και τα λαχανικά;

Ένα μήλο ή ένα λαχταριστό μπέργκερ; Μάλλον το δεύτερο! Το ερώτημα όμως είναι γιατί; 

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Andrew Hill, επικεφαλής της Ακαδημαϊκής Μονάδας Επιστημών Ψυχιατρικής και Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Leeds, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η έντονη επιθυμία για κάποιο φαγητό δεν είναι απλώς πείνα. Η πείνα είναι ο τρόπος με τον οποίο ο οργανισμός μας διασφαλίζει ότι του παρέχεται ενέργεια, μέσα από τα θρεπτικά συστατικά των τροφών. Όταν το στομάχι μας είναι άδειο, απελευθερώνει μια ορμόνη, τη γκρελίνη, η οποία επικοινωνεί με το κέντρο εντολών του εγκεφάλου, τον υποθάλαμο και δημιουργείται έτσι το αίσθημα της πείνας. Έτσι, άλλωστε, γνωρίζουμε και το πότε πρέπει να φάμε.

Ο κορεσμός, από την άλλη, επέρχεται με την απελευθέρωση λεπτίνης από τα λιποκύτταρα και ινσουλίνης από το πάγκρεας, ως απάντηση στο αυξημένο σάκχαρο του αίματος. Οι λιγούρες, όμως, είναι ένα πιο περίπλοκο θέμα…

Όσοι «πεθαίνουν της πείνας» θα φάνε κυριολεκτικά τα πάντα, ακόμη και τροφές που δεν απολαμβάνουν, προκειμένου να παραμείνουν ζωντανοί, όπως αναφέρει ο ψυχολόγος Dr. Leigh Gibson του Πανεπιστημίου Roehampton. Οι λιγούρες, από την άλλη, είναι μια αίσθηση επιθυμίας για μια συγκεκριμένη τροφή και υπάρχει πλήθος χημικών στον εγκέφαλο που σχετίζονται με αυτές, όπως η ντοπαμίνη που σχετίζεται με τη μάθηση και τη συγκέντρωση και τα οπιοειδή, που μας δίνουν αισθήματα ευχαρίστησης και απόλαυσης, ο συνδυασμός των οποίων οδηγεί τον εγκέφαλό μας να συνδέει ορισμένες δραστηριότητες με ευχαρίστηση και μας κάνει να τις αναζητάμε ξανά και ξανά. Στην πραγματικότητα, μάλιστα, οι λιγούρες για junk food εντοπίζονται και στους προϊστορικούς χρόνους, με τα οπιοειδή του εγκεφάλου και τη ντοπαμίνη να αντιδρούν στο όφελος των τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες, ως μηχανισμός επιβίωσης.

Απ’ ό,τι φαίνεται, είμαστε «προγραμματισμένοι» να απολαμβάνουμε λιπαρές και γλυκές ουσίες και ο εγκέφαλός μας μας στέλνει να τις αναζητήσουμε. Σήμερα, παρουσιάζουμε τις ίδιες χημικές αντιδράσεις σε τέτοιου είδους τροφές, προκαλώντας μια τεράστια επιθυμία γι’ αυτές, παρ’ όλο που η διατροφική τους αξία είναι τελικά ελάχιστη.

Πώς η διάθεση παίζει ρόλο
Άλλος ένα σημαντικό παράγοντας στην επιθυμία μας για γλυκές και λιπαρές τροφές είναι το άγχος. Ο οργανισμός μας παράγει μια ορμόνη, την κορτιζόλη, σαν απάντηση στο στρες, όπως εξηγεί ο Dr. Gibson, της οποίας οι πρωταρχικές λειτουργίες είναι η αύξηση του σακχάρου του αίματος, έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί σαν ενέργεια από τα κύτταρα, να καταστείλει το ανοσοποιητικό και να βοηθήσει στο μεταβολισμό λίπους, πρωτεΐνης και υδατανθράκων. Μια από τις δράσεις της, όμως, είναι και να μπλοκάρει την απελευθέρωση λεπτίνης και ινσουλίνης, αυξάνοντας το αίσθημα πείνας. Γι’ αυτό όλες οι μελέτες δείχνουν ότι όταν είμαστε στρεσαρισμένοι, πέφτουμε με τα μούτρα σε τροφές που μας παρέχουν ενέργεια, όπως γλυκά και τροφές με πολλά λιπαρά.
Κι έπειτα, υπάρχουν οι ψυχολογικοί παράγοντες, οι οποίοι μας επηρεάζουν κατά πολύ στις έντονες επιθυμίες μας για λιπαρά και γλυκά. Η αρνητική διάθεση, για παράδειγμα, παίζει σημαντικό ρόλο σε τέτοιες περιπτώσεις, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που αναζητάμε τροφές «επιβράβευσης», συνηθισμένοι από τα παιδικά μας χρόνια, όταν οι γονείς μας μας έδιναν γλυκό για να μας δείξουν την αγάπη τους ή να μας πουν μπράβο.

Οι λιγούρες είναι μια ψυχολογική ανάγκη μας για τροφές με υψηλά λιπαρά και ζάχαρη, οι οποίες έχουν ευχάριστη γεύση, αλλά θα έπρεπε να αποτελούν ένα μικρό μέρος της καθημερινής μας διατροφής. Οι γλυκές τροφές απαλύνουν τον «πόνο» βοηθώντας στην απελευθέρωση οπιοειδών και κάτι που δεν αποτελεί έκπληξη είναι ότι περισσότερο από το 50% των έντονων επιθυμιών για φαγητό είναι για σοκολάτα και το μεγαλύτερο ποσοστό των υπόλοιπων επιθυμιών είναι για τροφές όπως γλυκά, μπισκότα κ.ο.κ.
Και το φύλο, όμως, παίζει σημαντικό ρόλο στη φύση της λιγούρας. Σύμφωνα με τον καθηγητή Hill, οι μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες αναζητούν περισσότερο γλυκά και λιπαρές τροφές που τους χαρίζουν ενέργεια, ενώ οι άντρες προτιμούν αλμυρές τροφές, αν και ακόμη δεν είναι κατανοητό το γιατί.

Ποιες λιγούρες δεν πρέπει να αγνοούνται
Ορισμένες φορές οι λιγούρες υποδηλώνουν μια ανεπάρκεια στον οργανισμό κι αυτό απέδειξε ο Dr. Gibson το 1995 με το πείραμά του. Σύμφωνα με αυτό, δίνοντας σε εθελοντές τη μία μέρα πρωινό με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και μεσημεριανό με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και την επόμενη μέρα πρωινό και μεσημεριανό με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, με διάφορες γεύσεις και επιλογές, την τρίτη μέρα, όταν ζήτησε από τους εθελοντές να διαλέξουν, όλοι επέλεξαν το γεύμα με την υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, καθώς αυτό ήταν που έλειπε από τον οργανισμό τους.
Όπως τα ζώα διαλέγουν την τροφή τους ανάλογα με τις διατροφικές τους ανάγκες (σίδηρο, βιταμίνες, νάτριο κ.λπ), έτσι φαίνεται πως και οι άνθρωποι πολλές φορές κάνουν τις επιλογές τους ασυναίσθητα με βάση τις ελλείψεις τους.
 

Τι θέλουν να σας πουν οι λιγούρες σας
Πείτε μας τις λιγούρες σας, να σας πούμε τι… τρέχει.
Σοκολάτα και γλυκά: Οι λιγούρες για σοκολάτες και γλυκά κρύβουν μια ψυχολογική επιθυμία για τροφές που σας κάνουν να νιώσετε καλύτερα. Η μαύρη σοκολάτα, πάντως έχει υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά, μαγνήσιο και σίδηρο, οπότε παρουσιάζει κάποια διατροφική αξία.
Πίτσα και ζυμαρικά: Μπορεί να παρουσιάζετε δυσανεξία στο σιτάρι, καθώς πολλές φορές επιθυμούμε τροφές, στις οποίες ο οργανισμός μας αντιδρά. Μια θεωρία λέει ότι όταν δεν χωνεύουμε ή απορροφούμε κάποιες τροφές σωστά, τις επιθυμούμε περισσότερο, καθώς ο οργανισμός μας φαίνεται πως δεν παίρνει από αυτές αυτό που τελικά χρειάζεται. Οι διαβητικοί, για παράδειγμα, που δεν μπορούν να ελέγξουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα τους, επιθυμούν συνεχώς τροφές με ζάχαρη, καθώς ο οργανισμός του νομίζει πως δεν λαμβάνει αρκετή.
Ψάρι: Η επιθυμία για σολομό μπορεί να υποδηλώνει ανάγκη για ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, ο τόνος πιθανόν να δείχνει ανάγκη για αλάτι, ειδικά σε όσους τρώνε πολλά φρούτα και λαχανικά και λίγο κρέας και ψάρι.
Γαλακτοκομικά: Το γάλα περιέχει σημαντικά θρεπτικά συστατικά κι αν έχετε όρεξη για τυρί ή γαλακτοκομικά, μπορεί να σας λείπει βιταμίνη Α και D.
Κρέας: Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι η έντονη επιθυμία για κρέας μπορεί να σημαίνει ότι σας λείπει πρωτεΐνη ή σίδηρος.