«Γεννήθηκα σε λάθος σώμα»

Η διαταραχή της ταυτότητας φύλου.

Το φύλο ορίζεται και προσδιορίζεται με δύο διαφορετικούς τρόπους. Ο ένας αφορά στο ανατομικό ή βιολογικό φύλο (sex) που προσδιορίζεται γενετικά και αποτελείται από το αρσενικό και το θηλυκό, το καθένα με τα ανάλογα γνωρίσματα. Το κοινωνικό φύλο (gender) κατασκευάζεται μέσα από κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και μπορεί να διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία. Κοινωνικό φύλο αποτελεί το αντρικό και το γυναικείο.

Ο όρος διαταραχή ταυτότητας φύλου προσδιορίζει τα άτομα εκείνα που νιώθουν έντονη δυσφορία ως προς το βιολογικό τους φύλο, βιώνουν έντονη επιθυμία να ανήκουν στο αντίθετο φύλο και ταυτοποιούνται με το αντίθετο φύλο. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια ασυμφωνία ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό φύλο του ατόμου. Η διαταραχή ταυτότητας φύλου δεν θα πρέπει να συγχέεται με τον παρενδυσιακό φετιχισμό (τρανσβεστισμό), που αποτελεί παραφιλική συμπεριφορά και αποσκοπεί σε σεξουαλική διέγερση. Δεν θα πρέπει επίσης να θεωρείται «τύπος» ομοφυλοφιλικής συμπεριφοράς και δεν έχει απόλυτη συσχέτιση με το σεξουαλικό προσανατολισμό του ατόμου. Μπορεί δηλαδή ένας άντρας που επιθυμεί να ανήκει στο γυναικείο φύλο, να μην είναι ομοφυλόφιλος, αλλά να επιθυμεί σεξουαλικά γυναίκες, ενώ οι πλείστοι ομοφυλόφιλοι, άντρες και γυναίκες, δεν δυσφορούν με το ανατομικό τους φύλο. 

Η διαταραχή
Η διαταραχή εμφανίζεται πιο συχνά σε άντρες παρά σε γυναίκες με αναλογία 4 προς 1, ενώ η συχνότητά της στο γενικό πληθυσμό παραμένει άγνωστη. Μία πιθανή αιτιολογία της διαταραχής ταυτότητας φύλου φαίνεται να αποτελούν διάφοροι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως η απουσία ομόφυλου προτύπου κατά την παιδική ηλικία, καθώς και η ενθάρρυνση του παιδιού προς υιοθέτηση συμπεριφορών του άλλου φύλου από τους φροντιστές του. Η σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση μπορεί επίσης να αποτελέσει προδιαθεσικό παράγοντα, ενώ η επιρροή βιολογικών παραγόντων βρίσκεται ακόμα υπό συζήτηση. Συνήθως η διαταραχή εκδηλώνεται από την παιδική ηλικία και τα συμπτώματα μπορεί να υποχωρήσουν είτε αυτόματα είτε με θεραπεία και ενίσχυση των ομόφυλων προτύπων και συμπεριφορών.
Τα άτομα με τη διαταραχή υιοθετούν τυπικές συμπεριφορές του φύλου στο οποίο επιθυμούν ή πιστεύουν πως θα έπρεπε να ανήκουν και απαιτούν και οι άλλοι να τους συμπεριφέρονται ανάλογα. Για παράδειγμα, μια γυναίκα με τη διαταραχή επιλέγει αντρικό κούρεμα, ντύνεται με αντρικά ρούχα, αντιγράφει το περπάτημα και τη συμπεριφορά των αντρών και θεωρεί πως σκέφτεται, αισθάνεται και αντιδρά όπως ένας άντρας. Η πιο συχνή δήλωση ανθρώπων με τη διαταραχή, ανεξάρτητα από το βιολογικό τους φύλο, είναι πως νιώθουν ότι «γεννήθηκαν σε λάθος σώμα».

Η αλλαγή φύλου
Τα άτομα που επιθυμούν να αλλάξουν το ανατομικό τους φύλο μπαίνουν σε μία χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία. Ο άντρας θα πρέπει να ξεκινήσει ορμονοθεραπεία προκειμένου να αποκτήσει θηλυκό περίγραμμα, να αφαιρέσει χειρουργικά το πέος και τους όρχεις του και να του κατασκευαστεί κόλπος. Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει αντρικά χαρακτηριστικά θα πρέπει να ξεκινήσει με ορμονοθεραπεία, να υποστεί μαστεκτομή και, εν συνεχεία, ολική υστερεκτομή, κολπική συρραφή και φαλλοπλαστική.
Η ψυχοθεραπεία είναι απαραίτητη πριν αλλά και μετά την επέμβαση, αφού βοηθά το άτομο να αισθανθεί άνετα με το φύλο που επιθυμεί, αλλά και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που φέρει μαζί της η αλλαγή. Μπορεί η επέμβαση να είναι η απάντηση στα θέλω του ατόμου, αλλά οι αλλαγές στο σώμα και την καθημερινότητά του είναι τεράστιες. Αρχικά θα πρέπει το άτομο να προετοιμαστεί για το αποτέλεσμα της επέμβασης, το οποίο δεν είναι πάντα αυτό που περιμένει. Θα πρέπει δηλαδή να συζητηθούν οι προσδοκίες του και να αποκτήσει μία ρεαλιστική εικόνα τού «μετά». Το πώς θα ανακοινώσει την απόφασή του στην οικογένεια και τους φίλους του και πώς εκείνοι θα το αντιμετωπίσουν, είναι ένα ζήτημα που απασχολεί ιδιαίτερα τα άτομα που θέλουν την αλλαγή. Δυσκολίες μπορεί να προκύψουν από αμιγώς πρακτικά ζητήματα, όπως είναι η επανέκδοση όλων των εγγράφων με το νέο όνομα και τα καινούργια στοιχεία (πιστοποιητικό γεννήσεως, ταυτότητα, τραπεζικοί λογαριασμοί), καθώς και στον εργασιακό χώρο του ατόμου. Και η ψυχιατρική αξιολόγηση όμως επιβάλλεται πριν από την επέμβαση, προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον η απόφαση του ατόμου είναι συνειδητή, αποτέλεσμα μακροχρόνιας σκέψης και σωστών κινήτρων, καθώς και να αποκλειστεί η πιθανή ύπαρξη ψυχοπαθολογίας. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουν σημειωθεί αυτοκτονίες μετά την ολοκλήρωση της επέμβασης εξαιτίας ψυχικής νόσου ή επειδή το άτομο δεν είχε προετοιμαστεί σωστά για να διαχειριστεί τόσο το συναισθηματικό βάρος όσο και τις σωματικές αλλαγές. Ψυχολογική βοήθεια και στήριξη χρειάζεται και η οικογένεια, η οποία καλείται να αντιμετωπίσει την αλλαγή φύλου του ατόμου χωρίς να μπορεί να αντιληφθεί τους λόγους ή την αναγκαιότητα αυτής.

Info: ΔΡ. Θάνος Ασκητής, Νευρολόγος-ψυχίατρος, διδάκτωρ ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας και Θέκλα Βασιλείου, Κλινική ψυχολόγος στο Ιατρικό Κέντρο Σεξουαλικής Τγείας Θάνου Ασκητή. Δωρεάν Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας: Δευτέρα-Παρασκευή, 12.00-16.00, τηλ. 77772877. Ιατρικό Κέντρο Σεξουαλικής Υγείας Θάνου Ασκητή: Κυριάκου Μάτση 6, Άγιος Δομέτιος, τηλ. 22459555, 22459556