Αλήθειες και μύθοι για την αρτηριακή υπέρταση!

Διαβάστε αναλυτικά

Η αυξημένη αρτηριακή πίεση (αρτηριακή υπέρταση) και οι επιπλοκές της αποτελούν στις μέρες μας την πιο συχνή αιτία για την οποία οι άνθρωποι επισκέπτονται το γιατρό τους. Στην Κύπρο περίπου το 25% των ενηλίκων και το 50% των ατόμων άνω των 50 ετών είναι υπερτασικοί. Από αυτούς, οι μισοί αγνοούν ότι πάσχουν από υπέρταση και από αυτούς που το γνωρίζουν μόνο οι μισοί το αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά.

Τι είναι η αρτηριακή πίεση;

Η αρτηριακή πίεση είναι η δύναμη η οποία εξασκείται στο τοίχωμα των αγγείων από το αίμα το οποίο ρέει συνεχώς μέσα σε αυτά. Όπως είναι γνωστό, η καρδιά είναι μια ισχυρή μυϊκή αντλία, της οποίας το  έργο είναι η εξώθηση και διανομή του αίματος στα αγγεία και από εκεί σε ολόκληρο τον οργανισμό. Όταν η καρδιά συστέλλεται, το αίμα προωθείται σπρώχνοντας τα τοιχώματα των αρτηριών και υποχρεώνοντάς τες να διασταλούν. Αλλά και στο μεσοδιάστημα μεταξύ 2 διαδοχικών συστολών της καρδιάς, όταν η τελευταία χαλαρώνει, ασκείται δύναμη πάνω στα τα τοιχώματα των αγγείων κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης τους, αφού η ροή αίματος μέσα σε αυτά είναι συνεχής.  Γι’ αυτό το λόγο οι αρτηρίες μας βρίσκονται συνεχώς υπό πίεση και εις μεν την πρώτη περίπτωση αυτή ονομάζεται «συστολική», στη δε δεύτερη περίπτωση ονομάζεται «διαστολική».

Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές της αρτηριακής πίεσης;

Ενώ η φυσιολογική αρτηριακή πίεση είναι απαραίτητη για την καλή κυκλοφορία του αίματος, ταυτόχρονα η αυξημένη αρτηριακή πίεση σχετίζεται με σοβαρές επιπλοκές. Με βάση τις τελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες της εθνικής επιτροπής των ΗΠΑ για την πρόληψη, αξιολόγηση και θεραπεία της υπέρτασης (JNC 7) επιθυμητή-φυσιολογική αρτηριακή πίεση θεωρείται όταν η συστολική πίεση είναι μικρότερη από 120mmHg και η διαστολική από 80mmHg (δηλαδή όταν «η μεγάλη» είναι μικρότερη από 12 και «η μικρή» από 8). Τιμές πίεσης 120-139mmHg και 80-89mmHg για τη συστολική και διαστολική αντίστοιχα θεωρούνται προ-υπέρταση. Η προϋπέρταση είναι σημαντική καθώς αφορά το 30% των ενηλίκων. Τονίζεται ότι χωρίς παρέμβαση πολλά από αυτά τα άτομα θα αναπτύξουν τελικά υπέρταση. Παράλληλα, έχει αποδειχτεί ότι οι μακροχρόνιες επιπλοκές μπορεί να αρχίσουν ήδη και από αυτά τα επίπεδα αρτηριακής πίεσης.

Σταδιοποίηση Αρτηριακής Πίεσης

Οι πιο πάνω τιμές αναφέρονται στο μέσο όρο πολλαπλών μετρήσεων σε διαφορετικές μέρες. Σε περίπτωση που οι τιμές της συστολικής και διαστολικής πίεσης «πέφτουν» σε διαφορετικά στάδια λαμβάνεται υπόψη η πιο υψηλή τιμή (πχ πίεση 145/85mmHg θεωρείται υπέρταση σταδίου 1).

Ποια είναι η αιτία της υπέρτασης;

Στο 95% των περιπτώσεων δεν υπάρχει κάποιο γνωστό αίτιο που να προκαλεί αυξημένη πίεση. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για «πρωτοπαθή ή ιδιοπαθή υπέρταση». Στον μικρό αριθμό των περιπτώσεων -κάτω από το 5%- που η αιτία μπορεί να ανευρεθεί και να ταυτοποιηθεί, την ονομάζουμε «δευτεροπαθή υπέρταση» και αποδίδεται συνήθως σε βλάβες των νεφρών ή των επινεφριδίων, αλλοιώσεις των αγγείων, ορμονικές διαταραχές και συγγενείς ανωμαλίες. Εξαιτίας του μικρού αριθμού των ατόμων που αναμένεται να έχουν δευτεροπαθή υπέρταση, της πολυπλοκότητας των εξετάσεων, της ταλαιπωρίας και του αυξημένου κόστους που συνεπάγεται αυτή η διερεύνηση, αυτή πρέπει να γίνεται μόνο σε επιλεγμένες περιπτώσεις.

Οι παράγοντες που προδιαθέτουν σε εμφάνιση Αρτηριακής Υπέρτασης

Αυτοί μπορεί να ταξινομηθούν σε 2 μεγάλες κατηγορίες, τους τροποποιήσιμους και μη. Στην πρώτη κατηγορία, των τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου, ανήκουν το κάπνισμα, το άγχος, η παχυσαρκία, η αυξημένη πρόσληψη άλατος με τη διατροφή, η λήψη φαρμάκων όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, η μειωμένη σωματική δραστηριότητα και η καθιστική ζωή, κατάχρηση αλκοόλ και ο σακχαρώδης διαβήτης. Στους μη τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου ανήκουν καταστάσεις που δεν επιδέχονται διορθωτικές παρεμβάσεις όπως η πρόοδος της ηλικίας (η πλειονότητα των ηλικιωμένων είναι υπερτασικοί), το ισχυρό κληρονομικό ιστορικό για υπέρταση και η εμμηνόπαυση (οι πλείστες γυναίκες έχουν χαμηλή πίεση πριν την εμμηνόπαυση, ενώ αντίθετα η πίεση αυξάνεται λίγα χρόνια μετά).

Ποια είναι τα συμπτώματα της υπέρτασης;

Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση που επικρατεί στον κόσμο, γενικά η υπέρταση δεν προκαλεί κάποια ενοχλήματα. Συνήθως δε νιώθουμε την πίεση, ακόμα και όταν είναι ασυνήθιστα υψηλή. Λίγα άτομα (<10%) μπορεί να έχουν συμπτώματα, όπως αδιαθεσία, πονοκέφαλο ή ρινορραγία. Τα συμπτώματα αυτά βέβαια είναι μη ειδικά για την υπέρταση αφού μπορεί να υπάρχουν όμως και σε άλλες παθολογικές καταστάσεις. Έτσι η συντριπτική πλειοψηφία των υπερτασικών δεν το γνωρίζει και η υποψία της υπέρτασης τίθεται πολλές φορές τυχαία σε κάποιον έλεγχο ρουτίνας ή μια ιατρική εξέταση που γίνεται για άλλο λόγο.

Πως γίνεται η διάγνωση της υπέρτασης;

Η διάγνωση της υπέρτασης γίνεται μόνο με το σφυγμομανόμετρο (πιεσόμετρο). Υπάρχουν 3 είδη πιεσόμετρων: τα υδραργυρικά τα οποία θεωρούνται τα πιο ακριβή, αλλά δεν χρησιμοποιούνται στο σπίτι λόγω της τοξικότητας του υδράργυρου, τα ηλεκτρονικά τα οποία θεωρούνται αρκετά ακριβή και εύχρηστα και τέλος τα μεταλλικά.

Ποια τα οφέλη από την έγκαιρη και σωστή ρύθμιση της πίεσης;

Η ρύθμιση της πίεσης πρέπει να γίνεται με σκοπό την πρόληψη και αποτροπή των επιπλοκών: της αρτηριοσκλήρυνσης, των εμφραγμάτων, του ανευρύσματος αορτής, της καρδιακής και νεφρικής ανεπάρκειας, των εγκεφαλικών επεισοδίων, της υπερτροφίας της καρδιάς, της και της αμφιβληστροειδοπάθειας. Κλινικές μελέτες έδειξαν ότι η σωστή ρύθμιση της πίεσης σε ένα υπερτασικό ασθενή ελαττώνει κατά 35-40% την πιθανότητα εγκεφαλικού επεισοδίου, 20-25% την πιθανότητα εμφράγματος του μυοκαρδίου και πάνω από 50% την πιθανότητα καρδιακής ανεπάρκειας. Η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση σπάζει τον φαύλο κύκλο της αρτηριοσκλήρυνσης που προκαλεί ακόμη πιο ψηλή πίεση και αποκαθιστά την φυσιολογική αιμάτωση των οργάνων.

Ποια τα όρια της υπέρτασης στους ηλικιωμένους;

Δεν διαφέρουν σε τίποτα από τους νεώτερους υπερτασικούς. Η μόνη διαφορά έγκειται στο ότι στους ηλικιωμένους με χρόνια αρρύθμιστη υπέρταση πρέπει να γίνει προσεκτική και με πολλή υπομονή ελάττωση της πίεσης στα κατώτερα ανεκτά επίπεδα στα οποία μπορεί να λειτουργήσει σωστά ο οργανισμός. Σε ηλικιωμένους όπου ο οργανισμός «συνήθισε» να λειτουργεί για χρόνια με ψηλή αρτηριακή πίεση, η απότομη ελάττωση της πίεσης ελλοχεύει τον κίνδυνο της μειωμένης αιμάτωσης των ζωτικών οργάνων. 

Υπάρχει πίεση στα παιδιά;

Δυστυχώς λόγω της αυξανόμενης παχυσαρκίας στα παιδιά η συχνότητα υπέρτασης και διαβήτη έχει αυξηθεί σημαντικά στα παιδιά. Οι τιμές της φυσιολογικής αρτηριακής πίεσης εξαρτώνται από την ηλικία και το ανάστημα. Πρέπει όμως να τονισθεί ότι στα παιδιά σχολικής ηλικίας είναι ιδιαίτερα πιθανό η υπέρταση να αποδίδεται σε κάποιο νόσημα («δευτεροπαθής υπέρταση», ενώ στους εφήβους είναι συνήθως ιδιοπαθής.

Τι είναι η "υπέρταση της λευκής μπλούζας";

Στο 30% των υπερτασικών ασθενών παρατηρείται το φαινόμενο να καταγράφεται σταθερά αυξημένη πίεση στο ιατρείο (>140/90mmHg), ενώ η πίεση στο σπίτι είναι φυσιολογική. Το φαινόμενο αυτό που είναι ευρέως γνωστό ως «υπέρταση της λευκής μπλούζας» ή πιο σωστά «μεμονωμένη υπέρταση ιατρείου» δεν είναι τόσο επικίνδυνη όσο η συνηθισμένη υπέρταση και τις περισσότερες φορές  το μόνο που χρειάζεται είναι ενημέρωση και καθησυχασμός.

Τι είναι υπέρταση της εγκυμοσύνης και γιατί έχει σημασία η έγκαιρη διάγνωση;

Η ιδιαιτερότητα της υπέρτασης της κυήσεως είναι ότι αφορά νεαρές, ως επί το πλείστον γυναίκες, καθόλα μέχρι πρότινος υγιείς. Σχετίζεται με ένα ποσοστό 10% των κυήσεων και είναι πιο συχνή στην πρώτη κύηση και σε πολύτοκες κυήσεις (περισσότερα από ένα έμβρυα) ή σε γυναίκες με διαβήτη. Εμφανίζεται μετά το μέσον της κύησης (μετά την 20η εβδομάδα) και οι τιμές της πίεσης υπερβαίνουν το 140/90mmHg. Η υπέρταση της εγκυμοσύνης είναι μια αυτοπεριοριζόμενη πάθηση, χρειάζεται όμως προσοχή ώστε να μην εξελιχθεί σε (προ-) εκλαμψία. Τις περισσότερες φορές η ανάπαυση και ο περιορισμός του αλατιού είναι αρκετά. Μερικές φορές μπορεί να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή ή ακόμη και νοσηλεία.

Ανθεκτική Υπέρταση

Ως ανθεκτική υπέρταση ορίζεται η αποτυχία επίτευξης των επιθυμητών επιπέδων της αρτηριακής πίεσης, παρά την υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής και  χρήση τουλάχιστον 3 φαρμάκων σε ορθές και ικανοποιητικές δόσεις. Από τα 3 φάρμακα το ένα οφείλει να είναι διουρητικό. Αυτά τα άτομα πρέπει να παραπέμπονται σε ειδικά ιατρεία υπέρτασης για περαιτέρω έλεγχο και αντιμετώπιση.

Μπορεί ένα αντι-υπερτασικό φάρμακο να χορηγείται μέρα παρά μέρα;

Όχι. Η διάρκεια δράσης των περισσότερων αντι-υπερτασικών φαρμάκων είναι μικρότερη από 24 ώρες, συνεπώς αν χορηγούνται μέρα παρά μέρα δεν θα καλύπτονται οι μισές μέρες της εβδομάδας.

Πόσο καιρό από την έναρξη ενός φαρμάκου πρέπει να περιμένω να δω αποτέλεσμα;

Τα περισσότερα φάρμακα χρειάζονται 3-4 εβδομάδες για να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επιπρόσθετα, είναι καλό να γίνεται σταδιακή ρύθμιση της πίεσης για να αποφεύγονται απότομες διακυμάνσεις της πίεσης και να ελέγχονται ενδεχόμενες παρενέργειες των φαρμάκων.

Θεραπευτικές Παρεμβάσεις:

Α) Μη φαρμακευτικοί χειρισμοί:

Η απώλεια βάρους σε υπέρβαρα άτομα μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο στη ρύθμιση της πίεσης, αλλά και στο έλεγχο των άλλων παραγόντων κινδύνου. Ακόμα και μικρή απώλεια βάρους (5-7%) σε χρονικό ορίζοντα 3-6 μηνών είναι ιδιαίτερα σημαντική στη ρύθμιση της πίεσης. Η απώλεια βάρους έχει καλύτερα αποτελέσματα όταν συνδυάζεται με τη διακοπή του καπνίσματος και αυξημένη σωματική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, ζωηρό βάδισμα ή ελαφρύ τρέξιμο, 30-45 λεπτά τις περισσότερες αν όχι όλες τις ημέρες της εβδομάδας είναι συχνά αρκετό για τη βελτίωση της ρύθμισης της πίεσης. Το κολύμπι και το ποδήλατο, όπως και κάθε είδους αεροβική άσκηση είναι επωφελής, ενώ αντίθετα η άρση βαρών και η χρήση οργάνων δημιουργίας μυών πρέπει να αποφεύγεται διότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες και απότομες αυξήσεις της αρτηριακής πίεσης. Η καταπολέμηση του άγχους μπορεί επίσης να συμβάλει στη σωστή αντιμετώπιση της αρτηριακής πίεσης. Οι διατροφικές μας συνήθειες είναι κεφαλαιώδους σημασίας: η υιοθέτηση υγιεινής διατροφής πλούσιας σε φρούτα, λαχανικά, ψάρι και ελαιόλαδο και ο περιορισμός του άλατος πρέπει να αποτελούν πάντα πρώτη προτεραιότητα. Η συμμετοχή του συνόλου της οικογένειας σε αυτή την προσπάθεια ενός μέλους της δρα ενισχυτικά.  Ταυτόχρονα, έτοιμες ή επεξεργασμένες τροφές πλούσιες σε αλάτι, όπως κονσέρβες, αλλαντικά, πατατάκια, ξηροί καρποί, κύβοι μαγειρέματος και φαγητό από ταχυφαγεία (fast food),  καλό είναι να περιοριστούν. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα πρέπει να είναι πτωχά σε λίπη, όπως άπαχο ή αποβουτυρωμένο γάλα και γιαούρτι και άπαχα τυριά, έτσι ώστε να προσλαμβάνονται μόνο το ασβέστιο,  το κάλιο την βιταμίνη D και τις πρωτεΐνες που περιέχουν. Τα ψάρια είναι από τις πιο άπαχες τροφές και επιπλέον περιέχουν ω-3 λιπαρά που έχουν αντιαιμοπεταλιακές, αντιφλεγμονώδεις αντι-οξειδωτικές και αντι-υπερτασικές ιδιότητες. Τα ψάρια με τις μεγαλύτερες ποσότητες ω-3 λιπαρών οξέων είναι οι σαρδέλες, η ρέγγα, ο σολωμός και ο τόνος. Ιδανικά, θα πρέπει να υπάρχει στο τραπέζι μας ψάρι τουλάχιστον 2-3 φορές την εβδομάδα. Η κατάχρηση οινοπνεύματος είναι από τους πιο γνωστούς παράγοντες αύξησης της αρτηριακής πίεσης. Αντιθέτως η χρήση αλκοόλ σε μικρές ή μέτριες ποσότητες (2-3 ποτηράκια κρασί τη ημέρα) συνοδεύεται από ευεργετικές δράσεις στον οργανισμό.  Όσον αφορά στα φρούτα η διατροφή θεωρείται υγιεινή όταν είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, όπως είναι τα μήλα, οι μπανάνες, τα κεράσια, τα σύκα, τα δαμάσκηνα, τα αχλάδια και τα πορτοκάλια. Καλό επίσης είναι να προτιμούμε δημητριακά ολικής αλέσεως, καθώς έχει αποδειχθεί ότι αυτά έχουν θετική επίδραση στην υγεία. Ομοίως, όσον αφορά στα λαχανικά, αυτά που περιέχουν φυτικές ίνες είναι κυρίως τα σπαράγγια, το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, τα κρεμμύδια, το λάχανο, το καρότο, το κουνουπίδι, το καλαμπόκι, οι πράσινες πιπεριές, το αγγούρι, το μαρούλι, οι πατάτες και τα κολοκυθάκια. Τα όσπρια (φασόλια, αρακάς, φακές) δεν περιέχουν χοληστερόλη, ενώ παράλληλα είναι πλούσια σε φυτικές πρωτεΐνες και θρεπτικές ουσίες, όπως μαγνήσιο και κάλιο και φυτικές ίνες. Το ελαιόλαδο είναι μοναδική πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων και είναι ιδιαίτερα υγιεινό. Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, η κατανάλωση καφέ δεν έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα μέσα από μεγάλες κλινικές μελέτες, ότι σχετίζεται με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Ενδιαφέρουσες είναι ακόμη μελέτες, οι οποίες συγκλίνουν στο ότι το κακάο, είτε υπό τη μορφή ροφήματος, είτε υπό τη μορφή μαύρης σοκολάτας υγείας, έχει καρδιοπροστατευτικές και αντι-υπερτασικές ιδιότητες.
Καλό είναι επίσης να θυμόμαστε ότι υγιεινή διατροφή σημαίνει όχι μόνο αγορά υγιεινών τροφίμων αλλά και υγιεινή μαγειρική. Είναι πχ προτιμότερο να αποφεύγονται όσο είναι δυνατόν τα τηγανητά φαγητά.

B) Φαρμακευτική Αγωγή:

Η απόφαση για την έναρξη φαρμακευτικής αγωγής γίνεται αφού εκτιμηθεί ο συνολικός καρδιαγγειακός κίνδυνος του ασθενούς. Οι γιατροί έχουν σήμερα στο οπλοστάσιο τους μια πλειάδα φαρμάκων για την υπέρταση. Πρέπει να τονισθεί ότι δεν έχει τόσο σημασία το ποια φάρμακα θα χρησιμοποιήσουμε για τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, όσο στο να το επιτύχουμε. Ιδανικά, αυτό πρέπει να γίνει αποφεύγοντας τις όποιες ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων αυτών, προκειμένου να αυξήσουμε την συμμόρφωση των ασθενών. Πολλές φορές μπορεί να κριθεί αναγκαίο να χορηγηθούν περισσότερα από ένα φάρμακα. Τονίζεται ακόμα, ότι για καλύτερα αποτελέσματα, η μη φαρμακευτική αντιμετώπιση της υπέρτασης πρέπει να συνεχίζεται και να ενισχύεται και μετά τη λήψη του φαρμάκου. Παράλληλα με την αντιμετώπιση της υπέρτασης πρέπει να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά και οι υπόλοιποι παράγοντες κινδύνου (κάπνισμα, διαβήτης , υπερχοληστερολαιμία κλπ).