Οι ανθυγιεινές τροφές προκαλούν εθισμό;

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Archives of general Psychiatry» εξέτασε τις νευροβιολογικές ομοιότητες μεταξύ συμπεριφορών που οδηγούν στην παχυσαρκία και αυτών που οδηγούν στην κατάχρηση ουσιών.

Συνήθως πιστεύουμε ότι οι παχύσαρκοι πρέπει να λύσουν το πρόβλημά τους τρώγοντας λιγότερο και κάνοντας περισσότερη άσκηση. Από την άλλη, όμως, πιστεύουμε ότι οι αλκοολικοί, ως εθισμένοι στο αλκοόλ, χρειάζονται θεραπεία. Ισως όμως, οι δύο διαταραχές να μη διαφέρουν πάρα πολύ, λένε τώρα οι επιστήμονες.

Γιατί τα τρόφιμα αυτά προκαλούν εθισμό;
Ο καθηγητής Ψυχιατρικής δρ Ρίτσαρντ Κρούτζα λέει ότι «Ο πιο πιθανός ένοχος, είναι η φύση της τροφής που τρώμε και η ιδιότητά της να προσελκύει τα συστήματα ανταμοιβής στον εγκέφαλο, που είναι μέρη του εγκεφάλου που εμπλέκονται στον εθισμό».
Ορισμένα τρόφιμα πλούσια σε ζάχαρη, αλάτι και λίπος και ιδιαίτερα διαμορφωμένα ώστε να αρέσουν στους καταναλωτές μπορεί να αποτελούν το σύνθημα που πυροδοτεί την υπερφαγία σε ανθρώπους με προδιάθεση σε εθισμούς, προσελκύοντας τα πρωτόγονα κέντρα της ανταμοιβής στον εγκέφαλο και ενδυναμώνοντας την εθιστική συμπεριφορά.
Οι τύποι αυτοί των τροφών, έχουν ονομαστει «υπεργευστικά», ενισχύουν την υπερφαγία, σε σχέση λ.χ. με τα πράσινα λαχανικά, και είναι σήμερα πιο εύκολα διαθέσιμα απ’ ό,τι στο παρελθόν.
Η αίσθηση που έχουν ορισμένοι άνθρωποι ότι δεν μπορούν να ελέγξουν την πρόσληψη τροφής μπορεί να είναι πράγματι αληθινή γιατί αυτά τα πλούσια, γλυκά και λιπαρά φαγητά διεγείρουν τον εγκέφαλο να παράγει ντοπαμίνη, έναν νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με το κέντρο της ευχαρίστησης. Κατά τη διαδικασία αυτή, επαναπρογραμματίζουν τον εγκέφαλο, ώστε τα μονοπάτια της ντοπαμίνης να «ενεργοποιούνται» ακόμα και με τη σκέψη ότι τρώνε τέτοιες τροφές.

Είναι κληρονομικός αυτός ο εθισμός;
Είναι γνωστό ότι οι υδατάνθρακες (στους οποίους περιλαμβάνονται η ζάχαρη και τα γλυκά) δημιουργούν μια ακατανίκητη επιθυμία για κατανάλωση ιδίως σε όσους προσπαθούν να κάνουν δίαιτα. Οι τροφές αυτές κινητοποιούν στον εγκέφαλο το κύκλωμα που έχει σχέση με την ηδονή, δηλαδή τα κυκλώματα της ανταμοιβής και της ευχαρίστησης, που έχουν σχέση με την εθιστική συμπεριφορά.
Ολοι μας έχουμε βιολογική προδιάθεση να προτιμάμε τροφές που έχουν γλυκιά γεύση, αλλά υπάρχουν διακυμάνσεις μεταξύ μας όσον αφορά την επιθυμία αυτή, οι οποίες εξαρτώνται από τα γονίδιά μας.

Εξάρτηση από… κούνια
Η απεξάρτηση είναι δύσκολη, όπως συμβαίνει και με το τσιγάρο, σύμφωνα με τον κ. Καφάτο. «Χρειάζεται ισχυρή θέληση και συνεχή επαγρύπνηση», λέει. «Υστερα από τις πρώτες εβδομάδες, μπορεί κανείς να δεχθεί πιο εύκολα για κολατσιό το φρούτο αντί για τη σοκολάτα. Η πιο αποτελεσματική πάντως πολιτική είναι αυτή που αρχίζει από τα νηπιαγωγεία και τα σχολεία, όπως έχουν αποδείξει οι μελέτες μας».
Το αμαρτωλό τρίπτυχο (ζάχαρη, αλάτι, λίπος), που προκαλεί τον εθισμό, περιέχουν πάρα πολλά τρόφιμα του εμπορίου, αν και συχνά δεν είναι φανερό. Τέτοια τρόφιμα, είναι τα μπισκότα, τα κρουασάν, τα γλυκά που περιέχουν παντεσπάνι, οι αλατισμένοι ξηροί καρποί και τα είδη φαστ φουντ.
Η σοκολάτα αποτελεί μόνη της ένα ιδιαίτερα εθιστικό τρόφιμο. Ενας νέος όρος έχει μάλιστα καθιερωθεί ειδικά για τη σοκολάτα, για να αποδώσει την εμμονή που έχουν σ’ αυτήν πολλοί άνθρωποι: chocoholic (ο εθισμένος στη σοκολάτα).
Γιατί τα πατατάκια προκαλούν εθισμό;    

Δύσκολα μπορεί να αντισταθεί κανείς στον πειρασμό να φάει μόνο ένα πατατάκι και συχνά καταλήγει να καταναλώσει όλη τη σακούλα με τα τσιπς. Τώρα, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι βρήκαν την αιτία: Tα πατατάκια και οι τηγανητές πατάτες, “πυροδοτούν” στο σώμα την παραγωγή χημικών ουσιών, των ενδοκαναβινοειδών, που μοιάζουν πολύ με αυτές που περιέχονται στην μαριχουάνα και προκαλούν εθισμό.

Οι ερευνητές, που έκαναν σχετικά πειράματα με ποντίκια, έδειξαν ότι αμέσως μόλις η γλώσσα γεύεται το λίπος από το πατατάκι στέλνεται ένα σήμα στον εγκέφαλο και από εκεί, στο έντερο, όπου “πυροδοτείται” η παραγωγή των καναβινοειδών. Αυτό, με τη σειρά του, έχει ως συνέπεια την αποστολή νέων μηνυμάτων στον εγκέφαλο με το ίδιο μήνυμα: “φάε κι άλλο!”.
Όμως η καταστολή της παραγωγής ενδοκαναβινοειδών στον εγκέφαλο μπορεί να έχει ως παρενέργεια την πρόκληση άγχους και κατάθλιψης. Γι αυτό οι ερευνητές ευελπιστούν ότι θα μπορέσουν να βρουν ένα φάρμακο, το οποίο θα στοχεύει στους υποδοχείς καναβινοειδών στο έντερο και δεν θα έχει ανάλογες παρενέργειες.

Η αντιμετώπιση
Πώς μπορεί κανείς να δραπετεύσει από τον εγκλωβισμό στον φαύλο κύκλο των εθιστικών τροφών;
Δεν έχει βρέθει τρόπος που να είναι αποτελεσματικός για μεγάλο αριθμό ανθρώπων, ο οποίος να οριοθετεί την κατανάλωση του φαγητού. Δεν υπάρχει ψυχιατρική ή διατροφική μέθοδος που να αλλάζει τις διατροφικές συνήθειες.
Συνδυάζουμε στην παρέμβασή μας δύο τεxνικές:
1) Βοηθάμε τον ασθενή να θέσει ένα μέτρο στο πόσο συχνά, πόσο έντονα και πόσο πολύ, όσον αφορά την κατανάλωση αυτών των τροφών.
2) Τον βοηθάμε να εστιάσει σε άλλες ευχαριστήσεις της ζωής, κυρίως σε όσους τρώνε συναισθηματικά
«Είμαστε όλοι πια εθισμένοι», τονίζει ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης Αντώνης Καφάτος, «καθώς όλα τα επεξεργασμένα τρόφιμα περιέχουν πολλή ζάχαρη, αλάτι και λίπος. Το 40% π.χ. του αλατιού που παίρνουμε, το τρώμε μέσω του ψωμιού!».

Η θεωρία αυτή πάντως δεν ήταν άγνωστη στους ειδικούς. «Γι’ αυτό δεν συνιστούμε στα πολύ παχύσαρκα άτομα, που είναι εθισμένα στις τροφές αυτές, την εγχείρηση του δακτυλίου (που προϋποθέτει μετά αποχή από λιπαρές και γλυκές τροφές ), αλλά διαφορετικά είδη εγχειρήσεων για την παχυσαρκία, που ελαττώνουν τα ερεθίσματα για πρόσληψη τροφής στα κέντρα του εγκεφάλου».

Info: Της Έλενας Τρουλλίδου, Κλινική Διαιτολόγος- Διατροφολόγος με ειδίκευση στην Νοσογόνο Παχυσαρκία (BSc (Hons.), MSc (Hons.)) elenatroullidou@hotmail.com