Aφήστε τα παιδιά σας να παίξουν

Πρακτικές συμβουλές για τους γονείς από την παιδοψυχολόγο Μαρία Δημητρίου.

Ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μεγαλώνουν, παίζουν και καταλαβαίνουν σήμερα τον κόσμο είναι θεαματικά διαφοροποιημένος από εκείνον της δικής μας παιδικής ηλικίας. Τα περισσότερα παιδιά που ζουν στις πόλεις, αναπτύσσονται σ’ ένα «αποστειρωμένο» περιβάλλον γεμάτο απαγορεύσεις. Πώς θα τα βοηθήσετε να παίξουν και να μάθουν να αντιμετωπίζουν την πραγματική ζωή;
Εμείς παίζαμε στις πλατείες και στους δρόμους και γυρίζαμε στο σπίτι με ματωμένα γόνατα και γρατζουνιές στα χέρια, χωρίς να ξέρουν οι γονείς μας πού ακριβώς τριγυρίζαμε τις προηγούμενες ώρες. Σήμερα με τόσους κινδύνους μπορεί μια τέτοια στάση να θεωρείται τρελή και ανεύθυνη, αλλά εξίσου τρελό είναι να μεγαλώνετε ένα παιδί σ’ ένα περιβάλλον «αποστείρωσης» φροντίζοντας να εξαλείψετε όλες τις πιθανές και απίθανες αιτίες, που μπορούν να απειλήσουν τη σωματική του ακεραιότητα. Η λίστα των φόβων των σημερινών γονιών είναι ατέλειωτη. Τα αυτοκίνητα και οι μηχανές στο δρόμο, οι κακοί άνθρωποι που καραδοκούν για να κάνουν κακό σ’ ένα μικρό παιδί, η επιθετικότητα των άλλων παιδιών που μπορεί να το στείλει με ανοιγμένο κεφάλι στο νοσοκομείο, οι ιώσεις που ενδέχεται να κολλήσει στους παιδότοπους, το σερφάρισμα σε επικίνδυνες ιστοσελίδες, η βιαιότητα των βίντεο παιχνιδιών, οι κακές λέξεις που θα μάθει, οι κακές παρέες με άλλα παιδιά... Οι φόβοι, πραγματικά δεν έχουν τέλος.

Το αποτέλεσμα είναι ένα παιδί που δεν το αγγίζουν οι απειλές του έξω κόσμου, ένα παιδί που μεγαλώνει σε συνθήκες μιας ψεύτικης ασφάλειας, ένα παιδί μοναχικό που καλλιεργεί μια υπέροχη σχέση με τον καναπέ και την τηλεόρασή του. Από την άλλη, είναι αλήθεια πως υπάρχουν αληθινοί κίνδυνοι, που σημαίνει πως είναι απολύτως απαραίτητο να μάθει τους τρόπους, ώστε να τους αντιμετωπίσει. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να παίζουν χωρίς αλλεπάλληλα “μη” και “δεν”. Μερικές φορές οι γονείς το ξεχνούν, αλλά τα παιδιά πρέπει να μάθουν να παίζουν και ταυτόχρονα να μάθουν να προστατεύονται από τους κινδύνους. Και για να γίνει αυτό, πρέπει να τα αφήσετε να βγουν από το θερμοκήπιο... Ας κάνετε, λοιπόν, μια αρχή.

Η σημασία του παιχνιδιού

Η λέξη παιχνίδι υποδηλώνει την άμεση σχέση της με το παιδί, την ψυχαγωγία, την πνευματική καλλιέργεια και την εκπαίδευσή του. Για να θεωρήσουμε μια δραστηριότητα παιχνίδι, πρέπει να είναι ευχάριστη, να επιλέγεται αυθόρμητα και ελεύθερα από το παιδί και να απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του. Αρχικά, τα μωρά έως 6 μηνών χαίρονται τα παιχνίδια με τους γονείς μέσα από την ομιλία, τα χάδια, τις γκριμάτσες, το τραγούδι, τα μαλακά και υφασμάτινα παιχνίδια κ.ά. Στη συνέχεια προστίθενται στα παιχνίδια τους βιβλία με εικόνες και κύβοι, ενώ αργότερα, στην ηλικία των 2 ετών περίπου, εμφανίζεται το συμβολικό παιχνίδι (π.χ., τα παιδιά «παίζουν» τη μαμά και η κούκλα είναι το «μωρό» τους). Λίγο αργότερα, τα παιδιά χρησιμοποιούν το δραματικό παιχνίδι, όπου υποδύονται διάφορους ρόλους που βλέπουν στο κοινωνικό τους περιβάλλον.

Τα παιδιά 3 έως 5 ετών σχηματίζουν συνήθως μεικτές ομάδες, χωρίς να νοιάζονται για το φύλο των άλλων παιδιών. Αργότερα, όμως, οι ομάδες δημιουργούνται κυρίως με παιδιά του ίδιου φύλου, τάση που θα κυριαρχεί έως τα μέσα περίπου της εφηβείας. Στα ομαδικά παιχνίδια, τα παιδιά έως και την ηλικία των 6 ετών επιδιώκουν να υπάρχει ένα μεγαλύτερο παιδί, το οποίο θα έχει το ρόλο του αρχηγού και θα κατευθύνει την ομάδα. Αργότερα, ωστόσο, μετά την ηλικία των 6 ετών, δεν επιθυμούν την ένταξη μεγαλύτερων παιδιών στην ομάδα τους και προτιμούν να σχηματίζουν ηλικιακά ομοιογενείς ομάδες.

Το παιχνίδι είναι η γλώσσα με την οποία τα παιδιά μπορούν να εκφράζονται, να δημιουργούν, να επικοινωνούν και να σχετίζονται. Μπορούν να εκφράσουν τη χαρά τους, την έντασή τους, ακόμα και να επεξεργαστούν τραυματικές καταστάσεις που αρχικά βίωσαν παθητικά. Παραδείγματος χάριν, μπορεί το μικρό παιδί μετά την επίσκεψη στον παιδίατρο να παίξει με τα παιχνίδια - ιατρικά εργαλεία και να υποδύεται το γιατρό, αναπαριστώντας την ιατρική εξέταση. Επίσης, με το παιχνίδι τα παιδιά επεξεργάζονται το άγνωστο ή το τρομακτικό. Μέσα στο προστατευτικό πλαίσιο του παιχνιδιού, το παιδί μπορεί να υποδύεται ρόλους, να εκφράζει συναισθήματα, όπως χαρά, λύπη, οργή και μίσος, χωρίς όμως να κυριεύεται από πανικό ή να χρειάζεται να χρησιμοποιήσει βία.
Στο παιχνίδι, ένα παιδί μπορεί να φανταστεί, να δράσει, να αντιδράσει, να συμμετάσχει, να σκεφτεί, να ασκήσει τις αισθήσεις του, να αποκτήσει πλούσιες εμπειρίες, να εμπλουτίσει το συναίσθημά του, να σκεφτεί και να κρίνει. Το ομαδικό παιχνίδι είναι συναρπαστική εμπειρία για κάθε παιδί, έχει τους δικούς του κανόνες συμπεριφοράς και χαρακτηρίζεται από πνεύμα συνεργασίας και απ’ όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Με το παιχνίδι καλλιεργείται η αμοιβαία εκτίμηση, ο αλληλοσεβασμός, η συνεργασία, η δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια, η αυτοπειθαρχία, η αυτοκυριαρχία, η υπομονή και η επιμονή.

Διδάξτε στα παιδιά πώς να είναι ασφαλή
Τα παιδιά, λοιπόν, πρέπει να παίζουν τόσο μέσα στο σπίτι όσο και έξω από αυτό. Πώς θα τα βοηθήσετε να χαρούν τα παιχνίδια τους; Παίρνοντας μέτρα προφύλαξης, αλλά και ενημερώνοντας τα παιδιά για τους πιθανούς κινδύνους που θα αντιμετωπίσουν. Τα περισσότερα ατυχήματα με θύματα μικρά παιδιά γίνονται στο σπίτι και στους χώρους γύρω από αυτό. Εσείς πρέπει να διδάξετε στα παιδιά πώς να είναι ασφαλή. Ασφαλή στο σπίτι, στα αυτοκίνητα και τα ποδήλατα, αλλά και ανάμεσα σε κάθε λογής ανθρώπους που θα συναντήσουν. Φυσικά, κάθε συμβουλή για την ασφάλεια πρέπει να προσαρμόζεται στην ηλικία και την ωριμότητα του κάθε παιδιού.

Ασφάλεια στο σπίτι
Όταν ένα παιδί φτάσει στην ηλικία που θεωρείται ότι μπορεί να μείνει μόνο του στο σπίτι, θα πρέπει να ακολουθήσει ορισμένους κανόνες, δηλαδή ποια πράγματα να χρησιμοποιεί, αν επιτρέπεται να βγει έξω, αν μπορούν άλλα παιδιά να έλθουν στο σπίτι για να παίξουν και πώς πρέπει να αντιδράσει σε περίπτωση κάποιου προβλήματος.

Ακόμη και οικογένειες με τον ένα γονιό στο σπίτι πρέπει να προετοιμάσουν τα παιδιά τους για ανεξάρτητη παρουσία στο σπίτι, αφού κανείς δεν είναι σε θέση να αποκλείσει το γεγονός ότι κάποια φορά ο γονιός μπορεί να αργήσει να έρθει στο σπίτι ή να είναι στο κρεβάτι με γρίπη. Τα παιδιά πρέπει να διδαχτούν να μην ανοίγουν ποτέ την πόρτα στους ξένους. Πρέπει, δηλαδή, το παιδί να αναγνωρίσει το πρόσωπο από τη φωνή ή κοιτάζοντας από το μάτι της πόρτας, πριν ανοίξει. Αν ο ξένος δεν φεύγει, το παιδί πρέπει να καλέσει αμέσως την αστυνομία. Αν έχετε μικρότερα παιδιά στο σπίτι, καλό είναι να πάρετε κάποια επιπλέον μέτρα. Κανείς δε μπορεί να φανταστεί, τι θα σκαρφιστούν να κάνουν οι μπόμπιρες παίζοντας.
· Φυλάξτε τα «επικίνδυνα» είδη και αντικείμενα σ’ έναν κλειδωμένο αποθηκευτικό χώρο. Μη βάζετε ποτέ δηλητηριώδεις ουσίες σε δοχεία χωρίς ένδειξη ή σε μπουκάλια από διάφορα ποτά.
· Φυλάξτε είδη καθημερινής χρήσης, που μπορούν να γίνουν επικίνδυνα, μακριά από τα παιδιά, όπως απορρυπαντικά, καθαριστικά, χλωρίνη, αμμωνία, εντομοαπωθητικά, ποντικοφάρμακο. Επίσης, όλα τα φάρμακα, αλκοολούχα ποτά, τσιγάρα ή καπνό.
· Βάλτε προστατευτικά κάγκελα στη βάση και την κορυφή κάθε σκάλας, καθώς και στα παράθυρα, αν έχετε πολύ μικρά παιδιά.
· Μην αφήνετε αναπτήρες και σπίρτα σε σημεία που τα παιδιά μπορούν να τα πάρουν. Εξηγήστε στα μεγαλύτερα πώς λειτουργεί ο ανιχνευτής φωτιάς.
· Τοιχοκολλήστε τον αριθμό της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και διδάξτε στα παιδιά πώς να καλούν βοήθεια.
· Διδάξτε στο παιδί σας να μη βάζει στην πρίζα το πιστολάκι για τα μαλλιά πάνω από νερό. Ούτε ηλεκτρική ξυριστική μηχανή ή άλλα ηλεκτρικά εργαλεία. Μάθετέ το να μη βάζει στην πρίζα ραδιόφωνο σε σημείο που θα ήταν επικίνδυνο να πέσει στην μπανιέρα.

Ασφάλεια στη γειτονιά
Ζείτε σε μια περιοχή όπου τα παιδιά μπορούν να κάνουν τη βόλτα τους χωρίς τη συνοδεία ενηλίκων; Τότε πρέπει να τα διδάξετε πού μπορούν και πού δεν μπορούν να πάνε. Ένα μικρό παιδί πρέπει να διδαχθεί πού πρέπει να οδηγεί το ποδήλατό του ή το αυτοκινητάκι του. Η οδήγηση σε κάποιον ιδιωτικό δρόμο, πλατεία ή πεζοδρόμιο επιτρέπεται, όχι όμως και στο δρόμο. Μπορείτε να συνοδέψετε το παιδί σας στην παιδική χαρά και να του δώσετε συγκεκριμένες συμβουλές για τη χρήση των οργάνων με ασφάλεια. Έξω από το σπίτι τα παιδιά πρέπει να παίζουν με φίλους τους, όχι με αγνώστους. Τα παιδιά που παίζουν σε ομάδες ή με συνοδό είναι ασφαλέστερα από τα παιδιά που είναι μόνα τους.

Ασφάλεια στο δρόμο
Οι κανόνες αυτοί φαίνονται πολύ απλοί. Όμως, σκεφτείτε πόσα ατυχήματα έχουν γίνει από την παραβίαση αυτών των απλών κανόνων:
· Διδάξτε τα παιδιά να περπατούν στο πεζοδρόμιο και όχι στο δρόμο. Συνοδέψτε τα όταν ακολουθούν για πρώτη φορά μια διαδρομή. Αν δεν υπάρχουν πεζοδρόμια, πρέπει να μάθουν να περπατούν στο αριστερό ρεύμα του δρόμου, για να ελέγχουν την κίνηση.
· Ακόμα και παιδιά που έχουν διδαχτεί θέματα ασφάλειας, μπορούν να πεταχτούν στο δρόμο πίσω από μια μπάλα. Μπορείτε να τα μάθετε να σταματούν όταν φτάνουν στο ρείθρο του πεζοδρομίου. Αυτό, βέβαια, απαιτεί επανειλημμένες προσπάθειες, για να το εμπεδώσουν.
· Τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ότι οι οδηγοί των αυτοκινήτων δεν είναι πάντοτε σε θέση να τα διακρίνουν. Το περπάτημα κατά το σούρουπο ή στο σκοτάδι είναι πολύ επικίνδυνο.
· Τα μεγαλύτερα παιδιά που έχουν την άδεια των γονέων να κυκλοφορούν στο σκοτάδι, πρέπει να φορούν ανακλαστικά σήματα. Αυτό ισχύει για μπουφάν, αθλητικές φόρμες, αλλά και κράνη ποδηλάτων.

Χρήσιμες συμβουλές

· Αν έχετε μικρό παιδί και υπάρχουν γειτονόπουλα στην ηλικία του, δώστε αφορμές για να ξεκινήσει μεταξύ τους μια ωραία φιλία.
· Αν το παιδί σας είναι μικρό, προτιμήστε το υπαίθριο παιχνίδι στα πάρκα, με χαλαρή επιτήρηση, όπου είναι δυνατό να γνωρίσει άλλα παιδιά της ηλικίας του.
· Αν είναι αγόρι, αφήστε το μερικές μέρες την εβδομάδα να πηγαίνει στο γήπεδο του σχολείου και να εκτονώνεται παίζοντας με τους συμμαθητές του. Τα γδαρμένα γόνατα, οι πληγωμένοι αγκώνες, τα σκισμένα χείλη, τα καρούμπαλα, τα πάσης φύσεως στραμπουλήγματα, για να μη μιλήσω για τα σπασίματα, θα το βοηθήσουν να μάθει να στηρίζεται στις δυνάμεις του και να βλέπει τα όριά του.
· Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι το να διακινδυνεύουν δεν είναι παλικαριά.
· Πρέπει να επισημάνετε ότι η πίεση της περιέργειας δεν είναι σπουδαίος λόγος για να υποτιμήσουν την ασφάλεια και να κάνουν πράγματα, όπως το να αφήνουν το κράνος του ποδηλάτη στο σπίτι.
· Είναι απαραίτητο να σας αισθάνονται προσιτούς. Τα παιδιά πρέπει να σας βλέπουν ως ανθρώπους που θα τα βοηθήσουν να λύσουν προβλήματα.
· Πρέπει να δουλέψετε πολύ σκληρά για να καταφέρετε να κάνετε ερωτήσεις και να απαντάτε σε ερωτήσεις: «Ελπίζω ότι μπορείς να μου λες τα πάντα. Ρώτα με οτιδήποτε».
· Πρέπει, επίσης, να είστε σε θέση να δίνετε ικανοποιητικές απαντήσεις στις ερωτήσεις τους.
· Φυσικά, είναι ανθρώπινο να νευριάζετε μερικές φορές με μερικά από αυτά που σας λένε ή κάνουν τα παιδιά σας. Όμως, το να βάλετε τις φωνές ή να απειλήσετε με τιμωρία, δεν είναι αποτελεσματικό. Είναι πολύ πιθανό ότι τα παιδιά δεν θα σας λένε μετά την αλήθεια. Κι έτσι τα λόγια τους δεν θα είναι ένα μέσο για την ασφάλειά τους.